Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Qalqan ta’rizli bez aldı (yaki qaptalı) bezleri. Bul bezdin’ kletkaları paratgormon sintezleydi. Paratgormon qanda kaltsiy h’a’m fosfor mug’darının’ turaqlılıg’ın saqlap turadı. Paratgormon (paratiroydlıq gormon) az sintezlengende skelet bulshıqetlerinin’ (a’sirese qarın bulshıq etlerinin’, diafragmanın’, qabırg’alar ara bulshıqetlerdin’) eriksiz qısqarıwı gu’zetiledi. Kishi jastag’ı balalarda ko’mekey bulshıqetlerinin’, spazmı payda bolıp bunın’ na’tiyjesinde dem alıwdın’ jetispewshiligi h’a’m asfiksiya rawajlanadı.
Ayrı ta’rizli bez (timus). Bul bez embrionallıq rawajlanıwdın’ 6-h’a’ptesinen baslap qa’liplesip baslaydı h’a’m erjetiw da’wirine kelip, salmag’ı 20-37 g boladı. Son’ınan keri rawajlanıp baslaydı, onın’ funktsional tkanları tutasttırıwshı tkan h’a’m may kletchatkası menen almasadı. 70 jastan o’tken adamlarda bezdin’ salmag’ı bolıp-bolg’anı 6 gr a’tirapında boladı.
Ayrı ta’rizli bez limfotsitlerdin’ jetilisken formalarının’ payda bolıwın ta’miynlep, organizmniq immunologiyalıq qorg’anıw reaktsiyalarında qatnasadı, kletkalıq immunitettin’ oraylıq buwını esaplanadı.
Asqazan astı bezi. Asqazan astı bezi aralas bezler toparına jatadı. Yag’nıy bul bezdin’ tkanının’ u’lken bo’limi as sin’iriw fermentlerin islep shıg’aratug’ın ekzokrin bo’liminen h’a’m atawshı ta’rizde (langergans atawshaları) jaylasqan endokrin bo’liminen turadı. Langergans atawshalarının’ 60-70% in beta-kletkalar, 20%-in alfa kletkalar sondayaq delta h’a’m t.b. kletkalar quraydı.
Beta kletkalarda-insulin, alfa kletkalarda-glyukagon, delta kletkalarda-somatostatin gormonları sintezlenedi.
İnsulinnin’ xızmeti organizmde uglevodlar almasıwın retlestiriw esaplanadı. İnsulinnin’ ta’sirinde organizmge tu’sken artıqsha glyukoza bawırg’a glikogen ko’rinisinde toplanadı, na’tiyjede qandag’ı qanttın’ (glyukozanın’) mug’darı normada saqlanıp turadı.
Glyukagon insulinnin’ antogonisti esaplanadı. Ol glikogennin’ ıdırawın ku’sheytedi h’a’m onın’ bawırdag’ı sintezin tormozlaydı, aminokislotalardan glyukozanın’ sintezleniwin quwatlaydı. Sondayaq glyukagon organizm ash qalg’anda, suwıqqa ton’g’anda, nervlik-psixikalıq, yaki fizikalıq zorıg’ıw sıyaqlı stresslik jag’daylarda beta kletkalardın’ insulin islep shıg’arıwın azaytıw qa’siyetine iye.
Somatostatin insulinnin’ h’a’m glyukogonnın’ sintezleniwinin’ regulyatorı esaplanadı. Somatostatin bioximiyalıq reaktsiyalardın’ tezligin pa’seytip insulinnin’ h’a’m glyukagonnın’ payda bolıwın azaytadı, kletkalarda beloktın’ sintezleniwin tormozlaydı.
Lipokayn maylardın’ almasıwında qatnasadı.
Langergans atawshalarının’ funktsiyası o’zgerse, zat almasıwdın’ derlik h’a’mme tu’ri, birinshi gezekte uglevodlar almasıwı buzıladı. Qantlı diabet keselligi rawajlanadı.