|
Jınısıy bezler: Jınısıy bezler aralas bezler qatarına jatadı. Erkeklerde jınısıy kletkalar-spermatozoydlardı, h’a’yellerde-ma’yek kletkasın islep shıg’ıwı onın’ sırtqı (ekzokrin) xızmeti esaplanadı. İshki (endokrin) sekretsiyası gormonlar payda etip onı qang’a ajıratıwına aytıladı.
Adamnın’ belgili bir jasqa kelip, er jetiwi jınısıy bezlerdin’ rawajlanıwına h’a’m olardın’ ishki sekretsiya xızmetine baylanıslı. Balalardın’ jınısıy jetilisiwi, awqattın’ tu’rine, rejimine qaray, erte yaki kesh baslanıwı mu’mkin. Qabıllanatug’ın awqattın’ quramında belok birikpeleri h’a’m maylar jeterli bolmasa, fizikalıq miynet awır bolsa, ruwxıy qıynalıwlar bolıp tursa, erjetiw a’dette keshigedi. Balalarda erjetiw da’wirinde h’a’mme organlar h’a’m sistemalarda teren’ morfologiyalıq h’a’m funktsionallıq o’zgerisler payda boladı. Bul da’wirde birinshi h’a’m ekinshi jınısıy belgiler rawajlanadı.
Birinshi jınısıy belgilerge: jınısıy bezler (tuqımlıqlar h’a’m ma’yeklikler), jınısıy organlar (erlik ag’za, prostata bezi, qın, jatır, tuqım jolları) jatadı.
Erjetiw da’wirinde ul balalarda jetilisken spermatozoydlar payda bola baslasa, qız balalarda ma’yek kletkaları payda bola baslaydı.
Erkeklerdin’ jınısıy bezlerinen androgen dep atalıwshı gormonlar bo’linip shıqsa, h’a’yellerdin’ jınısıy bezlerinen estrogenler dep atalıwshı gormonlar sintezlenedi.
Ul balalarda 13-15 jastan baslap spermatozoydlar islenip shıg’a baslaydı. Qızlarda ma’yek kletkası 12-13 jastan baslap jetilisedi.
Kishi mektep jasın o’z ishine alatug’ın da’wir prepubertat da’wir dep ataladı. a’ne usı da’wirde organizm jınısıy jaqtan jetilisiwge tayarlanıp baradı. Bul da’wirde bulshıqet sisteması tez pa’t penen rawajlanadı. Usı da’wirde ul balalar menen qız balalar xarakterinin’ bazıbir belgileri, rawajlanıwındag’ı o’zgeshelikleri bilinip qaladı.
Ayrıqsha atap o’tetug’ın na’rse, organizmnin’ pubertat (jınısıy jetilisiw) da’wirine tayarlanıwı bir qatar faktorlarg’a baylanıslı. Olardan na’siliy qa’siyetleri, awqatlanıw xarakteri, klimat, turmıs ta’rizi, shan’araq, ta’rbiya h’a’m t.b. bul qublısqa ta’sir etedi.
Balalardın’ jınısıy jaqtan erjetip barıwı menen ko’mekeydegi qalqan ta’rizli shemirshekler tez pa’t penen o’sedi, na’tiyjede balanın’ dawısı o’zgeredi, shashı juwanıp qattılanadı, saqal h’a’m murt ko’rinis beredi h’a’m t.b.
Qız balalarda jınısıy jetilisiw, ul balalarg’a salıstırg’anda erterek tamamlanadı. Ha’zirgi waqıtta jınısıy jetilisiw qız balalarda 10-11 jastan baslanıp, dene du’zilisinde o’zgerisler, yag’nıy h’a’yellerge ta’n belgi h’a’m qa’siyetler payda bola baslaydı. Qız balalarda 12-13 jastan baslap menstruatsiya qublısı baslanadı.
Balalardın’ jınısıy erjetiwi individual qa’siyetlerine, jasaw, h’a’m geografiyalıq jag’daylarına da baylanıslı.
Arqa ken’islikte jasaytug’ın balalarg’a salıstırg’anda, Tu’slikte jasaytug’ın balalarda jınısıy jetilisiw erterek baslanadı.
Organizmnin’ jınısıy xızmeti, basqa ishki sekretsiya bezlerinin’ xızmeti menen tıg’ız baylanıslı. Jınısıy bezlerdin’ funktsiyasına oraylıq nerv sisteması a’sirese bas miydin’ u’lken yarımsharlar qabıg’ı sezilerli ta’sir ko’rsetedi.
Balalarda mektep jasına shekemgi da’wirde, ayrı ta’rizli bez h’a’m bu’yrek u’sti bezleri xızmeti u’stinlik qılsa, mektep da’wirindegi balalarda jınısıy bezlerdin’ xızmeti u’stinlik qıladı. Bul na’rse skelet-bulshıqet sistemasına h’a’m psixo-nevrologiyalıq jag’daylarına ta’sir ko’rsetedi. Jas o’spirimler bul da’wirde uyalshaq, tez-tez o’kpeleytug’ın, bolıp qaladı. Jınısıy erjetiw da’wirinde, balalar balalıqtan ereseklikke o’tiwge umtıladı h’a’m o’zlerin u’lkenlerge ta’n qattı h’a’reketleri menen ko’rsetiwge h’a’reket qıladı. Usı da’wir ta’rbiyashılar, ata-analar, pedagoglar ushın en’ juwapkerli da’wir esaplanadı. Ul balalar shegiwge , ishiwge h’a’wes boladı. U’lkenlerdin’ so’zin esitiwge qızıg’adı. Bul da’wir ata-analarda h’a’m pedagoglarda ziyreklikti talap etedi. Olardın’ ta’rtipsizliklerin ko’pshiliktin’ aldında dodalamastan, individual ta’rbiya alıp barıwg’a tuwra keledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
