Kirish 2 II. Asosiy qism

1-rasm. Аrpa va karamda kaliy tanqisligining belgilari.

Kaliyli oʼgʼitlar azotli va fosforli oʼgʼitlar bilan birgalikda qoʼllanilganda yuqori samara beradi. Kaliyli oʼgʼitlar yillik meʼyorining asosiy qismi kuzgi shudgor ostiga kiritiladi. Kuzda qoʼllanilgan kaliyli oʼgʼitlar tarkibidagi xlor yogʼin-sochinlar taʼsirida oʼsimliklarning ildiz tizimi tarqaladigan qismidan pastga yuvilib ketadi va xlorsuymas ekinlarning rivojlanishiga salbiy taʼsir koʼrsatmaydi. Faqat qumli va yengil qumoqli tuproqlardagina kaliyli oʼgʼitlarni bahorda qoʼllash mumkin. Sugoriladigan sharoitlarda kaliy yillik meʼyorining bir qismini nihollarni qoʼshimcha oziklantirish uchun ajratish yaxshi samara beradi. Respublikamizda paxta va boshqa ayrim texnikaviy ekinlarga belgilangan kaliy meʼyorining 50% i qoʼshimcha oziqlantirish sifatida ishlatiladi.

Kungaboqar, tamaki, sabzavot ekinlari, qandlavlagi, xashaki ildizmevalilar, kartoshka, koʼk massa uchun yetishtirnladigan ekinlar va mevali daraxtlar kaliyga oʼta talabchan oʼsimliklar jumlasiga kiradi. Bu ekinlar birinchi navbatda kaliyli oʼgʼitlar bilan taʼminlanishi lozim. Lekin tamaki, tok, mevali va sitrus daraxtlari, koʼpchilik sabzavot ekinlari, grechixa, kartoshka, zigʼir, dorivor va ifor moyli oʼsimliklar tarkibida xlor tutmagan kaliyli oʼgʼitlarni xush koʼradi.

Zigʼir va ekinbop nasha kaliyga uncha talabchan emas, lekin ularning kldiz tizimini yaxshi rivojlanmasligi va tuproq tarkibidagi kaliyni yaxshi oʼzlashtira olmasligini hisobga olgan holda ularga maʼlum miqdorda kaliyli oʼgʼitlarni qoʼllash lozim.

Donli ekinlar, qandlavlagi, xashaki ildizmevalilar, oshlavlagi va boshqa bir qator ekinlar kaliyli oʼgʼit turiga befarq boʼlib, tarkibida xlor tutgan kaliyli oʼgʼitlar qoʼllan il ganda ham hosil miqdori oshadi.

Qandlavlagi uchun tarkibida koʼp miqdorda natriy tutgan kaliyli oʼgʼitlar foydali hisoblanadi va bu maqsadda silьvinit va kainit kabi tabiiy kaliyli tuzlarni ham ishlatish mumkin.

Xlorga sezgir oʼsimliklarga (masalan, kartoshka), kaliy sulfat, kalimag yoki kaliyli-magniyli kontsentratlarni qoʼllash lozim. Kaliyli tuz yoki kainitni bu oʼsimlikka qoʼllab boʼlmaydi.

Turli tuproq-ikdim mintaqalarida amalga oshirilgan tajribalarning koʼrsatishicha, tarkibida xlor tutgan kaliyli oʼgʼitlar kartoshka tugunagidagi kraxmal miqdorini xlorsiz kaliyli oʼgʼitlarga nisbatan 7—15% ga kamaytiradi.

Kaliyli oʼgʼitlarni azotli hamda fosforli oʼgʼitlar bilan birgalikda qoʼllashning yaxshi bir tomoni fosforli oʼgʼitlar tarkibidagi kaltsiy kaliyning (shuningdek, natriyning) ayrim paytlardagi salbiy taʼsirini moʼʼtadillashtiradi.

Serkarbonat tuproqlarda kalьtsiy va kaliy urtasidagi antagonizm yaqqol namoyon boʼladi, shu sababdan bu tuproqlarda, ayniqsa zigʼir va kartoshkaga yuqori meʼyordagi kaliyli oʼgʼitlarni ishlatish maqsadga muvofikdir.

Hozirgi kunga qadar tuproqqa kiritiladigan kaliyning 50—60% i birinchi yilda ekiladigan ekin tomonidan oʼzlashtiriladi degan fikr mavjud. Lekin soʼnggi maʼlumotlarga qaraganda, chimli podzol tuprokdarda kaliy xlorid tarkibidagi kaliyning oʼzlashtirilish koeffitsienti 25—30% ni, ayrim qumoqli tuproqlarda 34—37% ni tashkil qiladi. Bu tuproqlarda ikkinchi yili o’simliklar tomonidan atigi 2—5% kaliy oʼzlashtiriladi.

Koʼp yillik tadqiqotlar asosida bir ga maydonga 100 kg K₂0 kiritilganda, donli ekinlardan 0,2—0,3 ts, kartoshkadan 2,0—3,3 ts, qandlavlagidan 3,5—4,0 ts, paxtadan 0,1—0,2 ts, zigʼir tolasidan 0,1—0,15 ts qoʼshimcha hosil olish mumkinligi aniqlangan.