Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

“Қор гуваласи”
методи мақсадли саралашнинг бир тури бўлиб, 
бунда асосий респондентларни саралаш бирламчи респондентлар 
билан алоқа ўрнатилганидан сўнг амалга оширилади. Ушбу саралаш 
методида одатда бош йиғим ҳажми ноаниқ бўлади. Мазкур ноаниқлик 
муаммо “ташувчи”ларининг миқдори ва сифати тўғрисидаги 
маълумотнинг йўқлиги билан асосланади. 
Ушбу метод одатда экспертлар ва кам учрайдиган, латент 
респондентларни топиш учун қўлланилади. Методнинг хусусияти 
шундаки, биринчи респондентдан ташқари, навбатдаги ҳар бир 
респондентни ундан олдинги респондент орқали топиш ва танланган 
йиғимга киритиш содир этилади. 
Масалан: бирор муаммо юзасидан эксперт фикрини билиш учун 
социологик сўров ўтказилаётганда тадқиқотчида ўрганилаётган соҳа 
юзасидан мавжуд экспертларнинг рўйхати бўлмаслиги мумкин. Бун-
дай ҳолатда тадқиқотчи оммавий ахборот воситалари материаллари, 
илмий асарлар ёки расмий манбалар орқали шу соҳага ихтисослашган 
бирламчи экспертни топади ва у билан алоқа ўрнатади. Ушбу эксперт 
тадқиқотчига иккинчи бир экспертни тавсия қилади. Иккинчи эксперт 
эса учинчисини, учинчиси тўртинчисини тавсия қилади ва шу каби 
танланган саралаш ҳажми “қор гуваласи” каби кўпайиб бораверади.
Квотали саралаш
– умумий йиғим элементларининг ижтимоий-
демографик тавсифи тўғрисидаги статистик маълумотлар асосида 
шаклланадиган социологик тадқиқот объектининг микромодели. 

---

102
Керакли маълумотлар одатда статистика идораларидан ёки 
буюртмачининг ўзидан олинади. Саралашнинг квотали методи 
керакли статистик маълумотларнинг олдиндан мавжудлигини 
назарда тутади. Бироқ саралашнинг ҳажмини аниқлаш учун ушбу 
маълумотлардан фойдаланилмайди. Чунки респондентларнинг 
кейинги танланиши тасодифий техника асосида амалга оширилмайди 
ва улар интервьюерлар ёрдамида топилади. 
Квотали саралаш принципи объектларнинг ижтимоий-
демографик, миллий-этник, ҳудудий, моддий, касбий ёки 
квоталаштириш учун мезон сифатида эътироф этилган бошқа 
белгилари пропорционал келганда репрезентатив ҳисобланади. Ушбу 
метод танланган йиғимнинг тузилишини мақсадли шакллантиришга 
йўналтирилган. Бунинг учун одатда сўров нуқтаси (бирор маҳалла, 
кўча ёки б.) учун масъул бўлган интервьюер ёки анкетёрга топшириқ 
варағи берилади ва топшириққа квота талабларидан келиб чиқиб 
танланган йиғим учун керакли бўлган потенциал респондентларнинг 
ёши, жинси, маълумоти, касби ёки бошқа белгиларини кўрсатади. 
Масалан: