Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

3.3. Нотасодифий саралаш методлари
Нотасодифий саралаш
 – кузатув бирликларини шундай саралаш 
усулики, унда ҳар бир элементни танланган йиғимга тушиш эҳтимоли 
ва репрезентатив саралаш қанчалик тўғри ишлаб чиқилганлигини 
олдиндан билиш имкони мавжуд эмас.
Шу сабабли, социологик 
тадқиқотларда кўпроқ тасодифий саралаш қўллаб-қувватланади.
Бироқ айрим пайтларда вазият тасодифий саралаш учун ноқулай 
саналади. Баъзида эса тадқиқотчилар ўрганилаётган муаммонинг 
ўзига хослигидан келиб чиқиб объектив маълумот олиш учун 
тасодифийдан кўра нотасодифий (яъни мақсадли) саралашни маъқул 
кўришади. Шу сабабли, агар тадқиқот мақсад ва вазифаларидан 
келиб чиқиб ёндашилса ва услубий жиҳатдан тўғри ташкил этилса, 
нотасодифий саралаш методлари ҳам репрезентатив маълумотларни 
олишга муваффақ бўлиши мумкин.
Албатта, нотасодифий саралашда бирликларни саралаш 
принципи анъанавийдан (тасодифий саралашдан) фарқланади. Унинг 
асосий мақсади саралашнинг тасодифий усули каби ўрганилаётган 
объектнинг кузатув бирликларини олишдан иборат. Бироқ тасодифий 
саралашдан фарқли ўлароқ, барча объектлар (умумий йиғим) 
тўғрисида статистик хулоса қилиш ушбу ҳолатда унчалик тўғри 
саналмайди. Ушбу хулосалар тадқиқот объектига бутунлигича ҳар 
доим ҳам тўғри келмайди. 

---

100
Нотасодифий саралашнинг 2 та асосий принципи мавжуд: 
мақсадли
(адабиётларда “йўналтирилган” деб ҳам келади) ва 
стихияли
саралаш.
Мақсадли саралаш
олдиндан белгиланган принцип бўйича кузатув 
бирликларини саралаш билан ифодаланади. Унинг кўп тарқалган 
турларига типик объектларни саралаш (“типик вакилларнинг 
методлари” деб ҳам номланади), “қор гуваласи” методи ва квотали 
саралаш киради.