Кбк: 60. 5(5Ў) 31 Санжар Юлдашев Социологик тадқиқот методологияси [матн] / С. Юлдашев. Т.: Тошкент ислом университети, 2018. 228 б. (575. 1) Кбк: 31

Кейс-масала:
 “в” туманида жойлашган касб-ҳунар коллежлари 
ўқувчилари орасида “телефономания” ижтимоий касаллигининг 
тарқалиш даражасини аниқлаш юзасидан социологик тадқиқот 
ўтказиш учун кластерли саралашни амалга ошириш. 
Масалани ечиш:
 
1) бу ерда кластерлар сифатида касб-ҳунар коллежлари олинади. 
Республика ўрта махсус ва касб-ҳунар таълими марказидан “в” 
туманида жойлашган касб-ҳунар коллежлари рўйхати олинди. 
Рўйхат бўйича ушбу туманда 20 та коллеж фаолият юритади;
2) саралаш қуйидагича лойиҳалаштирилди: N=20, n=5. Яъни 
кластерлар рўйхатидан фақат 5 та коллеж танлаб олиниши назарда 
тутилди;
3) умумий кластерлар йиғимидан фақат 5 тасини ажратиб 
олиш учун эҳтимолий сонлар генерацияси ёрдамида оддий тасодифий 
сараланди ва танланган саралаш йиғимига қуйидаги 5 та кластер 
тушди: тўқимачилик ва енгил саноат коллежи, озиқ-овқат ва маиший 
хизмат кўрсатиш коллежи, тиббиёт коллежи, педагогика коллежи, 
автомобилсозлик коллежи;
4) кластерлар (коллежлар) таркибидан умумий 250, яъни ҳар 
бир коллеждан 50 нафардан ўқувчини тизимли саралаш техникаси 
ёрдамида ўрганув бирлиги сифатида ажратиб олинди:
– Тўқимачилик ва енгил саноат коллежида 470 ўқувчи ўқийди. 
Ўқувчилар рўйхатидан ҳар тўққизинчи ўқувчи респондент сифатида 
жалб қилинади. Асос:

---

97
– Озиқ-овқат ва маиший хизмат кўрсатиш коллежида 700 ўқувчи 
ўқийди. Ўқувчилар рўйхатидан ҳар ўн тўртинчи ўқувчи респондент 
сифатида жалб қилинади. Асос:
– Тиббиёт коллежида 500 ўқувчи ўқийди. Ўқувчилар рўйхатидан 
ҳар ўнинчи ўқувчи респондент сифатида жалб қилинади. Асос:
– Педагогика коллежида 376 ўқувчи ўқийди. Ўқувчилар рўйхатидан 
ҳар еттинчи ўқувчи респондент сифатида жалб қилинади. Асос:
– Автомобилсозлик коллежида 600 ўқувчи ўқийди. Ўқувчилар 
рўйхатидан ҳар ўн иккинчи ўқувчи респондент сифатида жалб 
қилинади. Асос:
Натижа: 
масала ечилди, умумий йиғим (N) 20 та кластердан 
иборат. Танланган йиғим кластерлари оддий тасодифий саралаш 
техникаси ёрдамида танланди. Улар (n): тўқимачилик ва енгил 
саноат коллежи, озиқ-овқат ва маиший хизмат кўрсатиш коллежи, 
тиббиёт коллежи, педагогика коллежи, автомобилсозлик коллежи. 
Танланган йиғим кластерларидан тизимли саралаш техникаси орқали 
200 респондентдан иборат кузатув бирликлари ўрнатилди. Бунда 
ҳар бир кластердан – тўқимачилик ва енгил саноат коллежидан ҳар 
тўққизинчи, озиқ-овқат ва маиший хизмат кўрсатиш коллежидан 
ҳар ўн тўртинчи, тиббиёт коллежидан ҳар ўнинчи, педагогика 

---

98
коллежидан ҳар еттинчи, автомобилсозлик коллежидан ҳар ўн 
иккинчи ўқувчи танланган саралаш ҳажмига тушди.
Юқорида келтирилган мисолдан кўриш мумкинки, кластерли 
саралаш мақсади бир тарафдан тадқиқотнинг географик қулайлигини 
яратиб берса, иккинчи тарафдан бундай саралаш техникасининг 
репрезентативлиги ўзига хос аҳамият касб этади.