“Kasb-hunar ta’limi” jurnaliga 2020 yil uchun obuna davom etmoqda

Ключевые слова:
молодёжи с ограниченными физическими возможностями, специаль
-
ные дисциплины, индивидуальное обучение, методика, инновационные технологии, диагнос-
тика, мотивация, дидактические средства.
Annotation.
This article explores the theoretical background of pedagogical conditions and 
the stages of individual training of special disciplines in preparation for the profession of youth with 
disabilities.
Key words:
youth with limited physical abilities, special disciplines, individual training, methods, 
innovative technologies, diagnostics, motivation, didactic tools.
ри ҳамда касб-ҳунар таълим назарияси ва 
методикаси бўйича олиб борилаган илмий 
ишлар натижаларинининг комплекс таҳли
­
лидан кўриниб турибдики, бу икки соҳа ин
­
теграциясида жисмоний имкония ти чеклан
­
ган ёшларни касбга тайёрлаш муаммолари 
бўйича илмий ишлар деярли олиб борилма
­
ган. Шунингдек, биз ўтказган изланишлар 
натижаси жисмоний имко ния ти чекланган 
ёшларни касб-ҳунар тайёрлашда махсус 
фанларни ўқитиш сифатини яхшилаш ва 
инновацион таълим технологияларидан са
­
марали фойдаланиш, ихтисослаштирилган 
касб-ҳунар коллежларида жисмоний им
­
конияти чекланган (таянч-ҳаракат тизими 
бузилган) ўқувчиларни касб-ҳунарга ўр
­
гатишда индивидуал ёндашувни инобатга 
олиш, шунингдек ҳар бир ўқувчининг ин
­
дивидуал-психологик ва шахсий сифатла
­
ри ҳисобга олиниши, таълим жараёнида 
ўқитишнинг фаол методларидан фойда
­

---

10
Kasb-hunar ta’limi №4, 2019
ПЕДАГОГИКА
ланишга қаратилган тадқиқотлар олиб бо
­
рилмаган. Ихтисослаштирилган коллеж
­
ларда таянч-ҳаракатида нуқсони бўлган 
ўқувчиларни касб-ҳунарга тайёрлашда ин
­
дивидуал ёндашувга кам эътибор қаратил
­
ганлигини кўрсатади. Ҳозирги вақтда имко
­
нияти чекланганлар сони ортиб бормоқда. 
Бу ҳолат эса уларни ўқитиш, тарбиялаш ва 
касб-ҳунарга тайёрлаш билан боғлиқ бўл
­
ган жараёнларни ривожлантиришни назар
­
да тутади. Демак, жамият ўзгариши билан 
боғлиқ ҳолда имконияти чекланган ёшлар
­
ни ўқитиш ва тарбиялашга уларни касбга 
тайёрлаш жараёнини ривожлантириш бо
­
расида доимий тадқиқотлар олиб бориш 
талаб этилади. 
Ихтисослаштирилган 
коллежларда 
ин ди видуаллаштирилган таълимни жо
­
рий этиш жисмоний имконияти чекланган 
ўқувчиларнинг индивидуал психологик 
хусусиятларини, қизиқишлари ва мойил
­
ликларини ҳисобга олган ҳолда ўқитиш 
имконини беради. Жисмоний имконияти 
чекланган ёшларда индивидуал ёндашув 
асосида касбий амалларни бажаришидаги 
психологик ўзгаришлари ҳам кузатилади.
Чунки бу коллежларда саломатлиги, 
билими ва ўзлаштириш имкониятлари тур
­
ли даражада бўлган ўқувчилар таълим оли
­
шади. Ихтисослаштирилган коллежларда 
жисмоний имконияти чекланган ёшларни 
касб-ҳунарга тайёрлаш асосан махсус фан
­
ларни ўқитиш сифатига боғлиқ бўлади. 
Махсус фанлар орқали жисмоний имко
­
нияти чекланган ўқувчиларда касбий би
­
лим, кўникма ва малака шакллантирилади.
Касбий амалларни ўргатиш эса махсус фан
­
лар ва ўқув амалиёти ўзаро боғлиқлигида 
амалга оширилади. 
Ихтисослаштирилган коллежларида 
малакали мутахассислар тайёрлаш сифа
­
тини кўп жиҳатдан махсус фанларни сама
­
рали ўқитиш белгилайди. Махсус фанлар
­
ни ўрганишда кўпроқ амалийлик юқори 
бўлганлиги, ишлаб чиқаришга яқинроқ 
ҳисобланганлиги умумтаълим фанлари
­
дан фарқли эканлигини кўрсатади. Ишлаб 
чиқариш амалиётлари махсус фанлари би
­
лан ўзаро боғлиқ ҳолда олиб борилади. 
Махсус фанлардан ўқитиш методларини 
танлаш ва ўқув мақсадларини белгилаш 
ҳам ўзига хосликни талаб этади.
Махсус фанлар мазмуни муайян йўна
­
лиш ёки ихтисосликнинг тавсифига мос 
тушиши, яъни таълим олувчининг эгал
­
лайдиган касби бўйича бажариладиган 
фаолият усулларини ўзида қамраб олади. 
Таълим олувчиларда касбий тушунчаларни 
шакллантириш учун махсус фанининг маз
­
мунини белгилашда ўқитишнинг эъти роф 
этиш, миллий бўлиш, боғланишнинг осон 
бўлиши, марказлаштирилмаган бўлиш, ин
­
теграция қилинган бўлиш, мувофиқлашган 
бўлиш, тушунарли бўлиш, бошқарилувчан 
бўлиш, малакавий бўлиш, ҳаққоний бўлиш 
тамойилларига риоя қилиш лозим.
Махсус фанларни ўқитиш ўзининг кўп
­
гина белгилари, яъни мазмуни, мақсад ва ва
­
зифалари, методлари, воситалари, ташкил 
этилиши, ўтказилиш жойи, жиҳозланиши, 
шакллари, тузилиши, ажратиладиган вақти 
билан ҳам умумтаълим ва умумкасбий фан
­
лардан кескин фарқ қилади.
Махсус фанларни ўрганишда чизма
­
лар, жадваллар, ҳисоблашлар ва ўлчашлар
­
ни ўтказиш каби алоҳида кўникмаларни 
шакллантирувчи лаборатория – амалий 
маш ғулотларни, техника ва технологияни 
бевосита ёки билвосита тасаввур этишга 
ёрдамлашадиган ишлаб чиқариш машғу
­
лотларини ҳам ташкил этишга тўғри кела
­
ди. Кейинги ҳол эса, таълим олувчилардан 
махсус йўналтирилган ихтисослиги бўйича 
кўникма ва малакаларнинг маълум даража
­
да шаклланганлигини талаб этади. [1]
Бизнинг фикримизча ихтисослашти
­
рилган коллежларда махсус фанларни ўқи
­
тишда ўқувчиларни индивидуал таълим 
асосида касб-ҳунарга тайёрлашда қуйида
­
гиларни амалга ошириш муҳим:

---

11
2019 №4, Kasb-hunar ta’limi