Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

2.3. Бухгалтерия ҳисобининг усуллари ҳақида тушунча

Бухгалтерия ҳисоби ўзининг предмети хусусиятларига мос ўрганиш усулларидан фойдаланадики, булар маълум кузатиш натижаларини пул кўрсаткичида ифодалаш, қайд қилиш ҳамда уни зарур ѓзувлар ѓрдамида тартибга солиш, унинг натижаларини аниқлашдан иборатдир. Ҳар бир фанда бўлгани каби, бухгалтерия ҳисоби фанида ҳам унинг предметини ўрганиш усуллари мавжуд. Бу усулларга қуйидагилар киради:

Ҳужжатлаштириш. Бу корхона хўжалик фаолиятини кузатиб бориш, ҳисобга олинадиган хўжалик операцияларини назорат қилиш ва акс эттиришнинг асосий усулидир. Ҳужжатлаштириш бухгалтерия ҳисобида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ҳар қандай содир бўлган хўжалик муомаласининг ҳужжатларда ўз вақтида ҳамда тўЃри акс эттирилишини тақозо этади. Ҳужжатсиз бухгалтерия ҳисобида ѓзувлар амалга оширилмайди. Ҳужжат юридик асосга эга бўлиб, улар корхона фаолиятига баҳо беришда бухгалтерия ҳисоби маълумотларининг ишончлилигини таъминлайди.
Инвентаризация. Бу бухгалтерия ҳисоби маълумотлари билан ҳақиқат ўртасидаги тафовутни бартараф қилиш мақсадида корхона маблаЃлари натура ҳолатини, ушбу корхонанинг бошқа корхоналар билан ҳисоб-китоб ишларини текшириш усулидир. Инвентаризация ѓрдамида ҳақиқатдаги мавжуд моддий қийматликлар, тугалланмаган ишлаб чиқариш, дебитор ва кредиторлар бухгалтерия ҳисобидаги маълумотлар билан таққосланади. Аниқланган тафовут, яъни маблаЃларнинг ортиқча ѓки кам чиқиши тегишли далолатномаларда расмийлаштирилади ва ҳисобда акс эттирилади.
Баҳолаш. Баҳолаш хўжалик маблаЃлари, уларнинг ташкил топиш манбалари ва хўжалик жараѓнини пул ўлчовида ифодалаш усулида намоѓн бўлади. Бу усул бухгалтерия ҳисобида натура ўлчовидаги мулкларни қиймат ўлчовига келтириш ва бир хил ўлчовда акс эттириш ҳамда умумлаштириш учун фойдаланилади. Ушбу усул ѓрдамида мулклар умумлаштирилиб, умумий баланс чиқариш имкони мавжуд бўлади.
Калькуляция. Бу корхона фаолиятини бошқариш жараѓнида сарфланган харажатларни ва ишлаб чиқарилган маҳсулот, иш ѓки хизмат бирлигининг таннархини аниқлаш усулидир.