|
2
CH
2
COONa + NH
3
+
–
moy kislota amidi
natriy butirat
2. Gofman bo’yicha parchalash
RCONH
2
yoki
ArCONH
2
OBr
–
RNH
2
yoki
ArNH
2
+ CO
3
2–
R – C
O
NH
2
H
+
R – C
NH
2
OH
+
H
2
O
R – C – OH
2
NH
2
OH
+
NH
3
+ R – C
O
OH
R – C
O
ONH
4
+
–
R – C
O
NH
2
R – C – OH
O
–
NH
2
R – C
O
O
–
+ NH
3
534
MURAKKAB EFIRLAR
Sintez usullari.
Murakkab efirlar spirtlar va yoki fenollarni karbon kislotalar
yoki ularning hosilalari bilan reaktsiyasi orqali hosil qilinadi. Ulardan asosiylari
quyida berilgan
8
.
Spirtlar yoki fenollarning kislotalar bilan reaktsiyasi dastlab xom ashyo va
tayyor mahsulotning muvozanatiga olib keladi va (ayniqsa fenollar bilan)
reaktsiyani oxiriga yetkazish uchun maxsus sharoitlarni talab etadi. Laboratoriyada
ko’proq xom ashyo sifatida xlorangidridlardan yoki angidridlardan foydalaniladi.
Spirt yoki kislota tuzilishining eterifikatsiya tezligiga ta’siri spirtlar
mavzusida yoritilgan edi.
8
T.W. Graham Solomons, Craig B. Fryhle, Scott A. Snyder. Organic chemistry. University of South Florida, Pacific
Lutheran University, Columbia University. 2014. – S. 790
1. Kislotalardan olish
RCOOH + R
′
OH
RCOOR
′
+ H
2
O
karbon kislota
murakkab efir
R – alkil yoki aril bo’lishi mumkin
R
′
– alkil
R
′
OH reksion qobiliyati: birlamchi > ikkilamchi (> uchlmchi)
Misollar:
CH
3
COOH + HOCH
2
–
CH
3
COO CH
2
–
sirka kislota
benzil spirti
benzil asetat
– COOH + HOCH
2
CHCH
3
CH
3
H
+
– COOCH
2
CHCH
3
CH
3
benzoy kislota
izobutilbenzoat
izobutil spirti
2. Xlorangidridlar va angidridlardan olish
RCOCl + R
′
OH (
yoki
ArOH)
RCOOR
′
(
yoki
RCOOAr) + HCl
(RCO)
2
O + R
′
OH (
yoki
ArOH)
RCOOR
′
(
yoki
RCOOAr) + RCOOH
Misollar:
Br
COCl
o-brombenzoilxlorid
+ C
2
H
5
OH
piridin
Br
COOC
2
H
5
etil-o-brombenzoat
+ HCl
(CH
3
CO)
2
O +
OH
NO
2
p-nitrofenol
NaOH
OCOCH
3
NO
2
p-nitrofenilasetat
+ CH
3
COOH
3. Murakkab efirlardan olish. Pereeterifikasiya
535
Asoslar ishtirokida amalga oshiriluvchi aromatik xlorangidridlardan
ArCOCl
foydalanib murakkab efirlar olish – eterifikatsiya reaktsiyasi (Shotten-Bauman
usuli) bizga ma’lum.
Murakkab efirlarning reaktsiyalari.
Murakkab efirlar ham karbon
kislotalar uchun hos bo’lgan nukleofil almashinish reaktsiyalariga kirishadi.
Nukleofil xujumi karbonil guruhidagi elektronlari taqchil uglerod atomi bo’yicha
boradi va
O
R′-
guruhining
ON
, OR′′-
va
NH
2
guruhlariga almashinishini taminlaydi.
Bu reaktsiyalar ba’zan kislotalar ishtirokida olib boriladi. Kislota
katalizatorligidagi reaktsiyalarda
N+
karbonil guruhi bo’yicha birikish reaktsiyasi
amalga oshishi kuzatiladi va bu bilan nukleofil reagent xujumi uchun imkoniyatlar
yanada ortadi.
R – C
O
OR
′
+ :Z
R – C – Z
O
–
OR
′
R – C
O
Z
+ :OR
′
–
:Z = :OH
–
, :OR
–
, :NH
3
R – C
O
OR
′
+ H
+
R – C
OH
OR
′
+
:Z
KISLOTALI KATALIZ:
UGLEROD NUKLEOFIL
XUJUMI UCHUN NISHON
MURAKKAB EFIRLARNING REAKSIYALARI
1. Kislota va uning hosilalariga o’tish:
RCOOR
′
+ H
2
O
H
+
HO
–
RCOOH + R
′
OH
RCOO
–
+ R
′
OH
Misol:
– COOC
2
H
5
+ H
2
O
NaOH
H
2
SO
4
– COOH + C
2
H
5
OH
– COONa + C
2
H
5
OH
a) kislota o’tish. Gidroliz.
b) Amidlarga o’tish. Ammonoliz.
RCOOR
′
+ NH
3
RCONH
2
+ R
′
OH
Misol:
CH
3
COOC
2
H
5
+ NH
3
CH
3
CONH
2
+ HOC
2
H
5
asetamid
536
v) Murakkab efirlardan olish. Pereeterifikasiya
RCOOR
′
+ R
′′
OH
RCOOR
′′
+ R
′
OH
kislota yoki asos
Misol:
CH
2
– O – C – R
O
CH – O – C – R
′
O
CH
2
– O – C – R
′′
O
+ CH
3
OH
kislota yoki asos
CH
2
– OH
CH – OH
CH
2
– OH
CH
3
– O – C – R
O
CH
3
– O – C – R
′
O
CH
3
– O – C – R
′′
O
+
2. Grinyar reaktivi bilan reaksiyalari
RCOOR
′
+ 2R
′′
MgX
R – C – R
′
R
′′
OH
uchlamchi spirt
– COOC
2
H
5
+ 2
– MgBr
– C –
OH
trifenikarbinol
CH
3
CHCOOC
2
H
5
+ 2 CH
3
MgJ
CH
3
CHCCH
3
CH
3
CH
3
H
3
C
OH
etilizobutirat
metilmagniyyodid
2,3-dimetilbutanol
3. Spirtlargacha qaytarilishi.
a) Katalitik gidrirlash. Gidrogenoliz
RCOOR
′
+ 2 H
2
CuO
.
CuCr
2
O
4
250
o
S, 210 – 420 atm
RCH
2
OH + R
′
OH
birlamchi spirt
Misol:
CH
3
– C – COOC
2
H
5
+ 2 H
2
CH
3
etiltrimetilasetat
neopentilspirti
CH
3
CuO
.
CuCr
2
O
4
250
o
S, 230 atm
CH
3
– C – CH
2
OH + HOC
2
H
5
CH
3
CH
3
etilspirti
b) Kimyoviy qaytarish.
RCOOR
′
Na + spirt
RCH
2
OH + R
′
OH
birlamchi spirt
4 RCOOR
′
+ 2 LiAlH
4
absolyut efir
LiAl(OCH
2
R)
4
LiAl(OR
′
)
4
H
+
+
RCH
2
OH
R
′
OH
+
Misol:
CH
3
(CH
2
Do'stlaringiz bilan baham: |
