Карбон кислоталарнинг функционал хосилалари

CH
2
 – O – C – R
O 
CH – O – C – R
′

O 
CH
2
 – O – C – R
′′

O 
+ CH
3
OH 
asos 
CH
2
 – OH 
CH – OH 
CH
2
 – OH 
CH
3
 – O – C – R
O 
CH
3
 – O – C – R
′

O 
CH
3
 – O – C – R
′′

O 
+ 
metil spirti 
metil efirlari aralashmasi 
gliserid (yog’) 
gliserin 
n-C
11
H
23
CH
2
OH 
H
2
SO
4 
n-C
11
H
23
CH
2
OSO
3
H 
NaOH
 
n-C
11
H
23
CH
2
OSO
3
Na 
– 
+ 
lauril spirti 
lauril sulfat 
lauril sulfat natriyli tuzi 
CH
3
(CH
2
)
10
CH
2
OH + 8 CH
2
 – CH
2

lauril spirti 
O 
asos 
CH
3
(CH
2
)
10
CH
2
(OCH
2
CH
2
)
8
OH
etoksilat 

---

548 
Dastlab alkilbenzol sulfonatlar sintez qilishda polipropilendan foydalanilar 
edi: yon zanjirning o’ta tarmoqlanganligi detergentning oqova suvlarda biologik 
dekstruktsiyasiga to’sqinlik qiladi. Hozirda bunday “qattiq” detergentlar 
“yumshoq” (biologik yo’l bilan parchalanuvchi) detergentlar: alkil sulfatlar, 
etoksilatlar va ularning sulfatlari, shuningdek alkilbenzolsulfonatlar bilan 
almashtirilgan. Alkilbenzolsulfonatlardagi yon zanjir – alkillar alfenlardan yoki 
tarmoqlanmagan xloralkanlardan (kerosindan olinuvchi) hosil qilinadi. 
Bu detergentlarning ta’siri sovunning ta’siri kabi, lekin ularning qator 
ustunliklari bor, masalan: sulfatlar va sulfonatlar o’z xususiyatini qattiq suvlarda 
ham saqlab qoladi, chunki ularning kaltsiyli yoki magniyli tuzlari ham suvda 
eriydi. 
To’yinmagan yog’lar. Yog’larning qotishi. 
- jadvaldan glitseridlar ma’lum 
miqdorda to’yinmagan kislotalar saqlashini ko’rish mumkin. Odatda bu kislotalar 
quyidagilar: 
Yog’ molekulasida qo’shbog’ yoki qo’shbog’larning mavjudligi uning 
suyuqlanish xaroratini pasaytiradi va xona xaroratida suyuq bo’lishini ta’minlaydi. 
Qandolatchilikda keng miqyosda sarig’ yog’ xususiyatiga ega bo’lgan arzon va 
to’yimli moylardan foydalanish kerakligi talab etadi. Qo’shbog’larni gidrirlash 
bunday arzon moylarni – paxta, jo’xori va soya moylarini qattiq yog’larga 
o’tkazishni taminlaydi. Ular o’z navbatida konsistentsiyasi bo’yicha sarig’ yog’ 
bilan taqqoslanadi. Yog’larni bu turdagi qotirish jarayoni ozuqa yog’lari va 
margarin ishlab chiqarish sanoati bilan bog’liq. Uglerod-uglerod qo’shbog’ni 
gidrirlash nozik sharoitlarda (nikel katalizatori, 175-180
o
S, 1,5-3 atm) olib boriladi 
va bunda murakkab efir bog’larining uzulishi kuzatiladi. 
Gidrirlash yog’ning fizik xususiyatlarini o’zgartirib qolmasdan uning 
kimyoviy xususiyatiga ham ta’sir ko’rsatadi. Gidrirlanmagan yog’ tarkibida yengil 
uchuvchan, xid beruvchi achchiq ta’mli kislota va aldegidlar mavjud. Gidrirlash 
natijasida bunday xususiyatlar yo’qoladi. Katalizator ishtirokidagi gidrirlashda 
to’yinmagan birikmalar nafaqat to’yintiriladi balki izomerlanish ham – 
qo’shbog’ning siljishini yoki stereokimyoviy o’zgarishlar kuzatiladi – bu ham 
yog’larning fizik-kimyoviy xususiyatlari o’zgarishiga sabab bo’ladi. 
Tabiatda yog’larning shunday turlari ham uchraydiki, ularda ikkita yoki 
uchtadan qo’shbog’lar saqlanadi. Ular “quruvchi” moylar nomi bilan ma’lum 
bo’lib, bo’yoq va loklarning muhim komponentlari hisoblanadi. Bo’yoqlarning 
qurishi – bu erituvchining (masalan, skipidarning) bug’lanishi emas, balki