kamyob, bevosita yoʻqolish xavfi boʻlmasada, kichik maydonlarda kamdankam uchraydigan (muhofazaga muhtoj) turlar

4-savol: Qizil kitobga kiritilgan turlar Respublikada bir xilda tarqalganmi?

Qizil kitobga kiritilgan turlar Respublikada turli  xil tarqalgan.

Masalan:  Qoraqolpag’iston Respublikasida -11, Andijon-4, Buxoro-24, Jizzax-21, Navoiy-13, Namangan-12, Samarqand-45, Surxondaryo-112, Sirdaryo-2,Toshkent-80,Farg’ona-28,Qashqadaryo-59 turlar tarqalgan.

5-savol:  Turlarga boy bo’lagan qaysi oilalarni bilasizlar?

Turlarga , boyligiga  ko’ra burchoqdoshlar (60 tur),qoqio’tdoshlar (50 tur), Yalpizdoshlar(23 tur) oilalari alohida o’rinda turadi.

Kapalak:  O’quvchilar sehrli gullarning savollariga javob berdingiz.Endi sizlarni gulzordan o’tkazib qo’yamiz.Sizlarga yo’l ko’rsatamiz.

O’quvchilar:  ko’p raxmat,   kapalak.

O’qituvchi: Aziz o’quvchilar,  sayohat davomida sizlarni zerikmasliklaringiz uchun men sizlarga internet saytlaridan olingan yangiliklar bilan tanishtirmoqchiman.

O’zbekistonning birinchi qizil kitobi 1983 yilda nashr qilingan bo’lib unga umurtqali hayvonlarning 63 turi kiritilgan ekan.Yangi qizil kitob 2003 yilda birinchi bor davlat tilida yozilgan bo’lib, ikkinchi to’mida sut emizuvchilarning 23 turi, qushlarning 48 turi,sudralib yuruvchilarning 16 turi, baliqlarning 17 tur,halqasimon chuvalchanglarning 3 turi va bo’g’imoyoqlilarning 61 turi kiritilgan.

O’qituvchi:Bilimdon,zukko,tabiat sevarlar, mana sayohat darsimiz ham poyoniga yetib bormoqda.Darsimiz so’ngida sayohatimizni maroqli va mazmunli o’tishida o’rmonlarda yirtqich hayvonlar savollariga to’g’ri javob berib, yo’llarni ochib bergan,gulzorlarda chiroyli sayir qilishimizda kapalaklar savollariga javob bergan faol o’quvchilarimiz ballanadi.

Uyga vazifa: “Qizil kitob”ga kiritilgan o’simliklar haqida yangi ma’lumotlar to’plash va ularni rasmlarini chizib kelish.  

XXasrningikkinchiyarmidainsono‘zxo'jalikfaoliyatinifaollashtirib, yovvoyihayvonlarningko‘pturlarinio‘zlariyashabyurganjoylaridansiqibchiqardi. Uzoq o’tmishda Amudaryo va Sirdaryo sohillaridagi to‘qayzorlar hukmdori boigan turon yoibarsi butunlay yo'qolib ketdi. Ovchilar sahroning go‘zal yovvoyi mushugi-silovsin, shuningdek, qizil bo‘ri hamda yirik qush hisoblangan tuvaloqni qirib bitirdilar. Yoi-yoi sirtlon, tog‘ echkisi va buxoro kiyiklari yo‘qolib ketish arafasidadir.

 O‘zbekiston Qizil kitobiga, afsuski Tyanshan ayigi, oq qoplon, Turkiston silovsini, jayron, burgut, echkiemar va Markaziy Osiyo ko‘zoynakli iloni kiritilgan. Yaqin kunlarda ham togiarda sayohatchilar ularga duch kelar edi.

 Qizil kitob sahifalariga Greyg va Lemann lolalari, yovvoyi uzum va chinor daraxtlari kiritilgan.

 Inson yordamisiz ushbu o‘simlik hamda jonivorlar o’z jonlarini saqlab qololmaydi.Shuning uchun maxsus qo‘riqxonalar zarur.Har bir kishi qurt-qumursqa yoki hayvonni oidirishdan, yovvoyi gulni uzishdan oldin tabiatga yetkazayotgan zarari haqida yaxshilab o‘ylab ko'rishi kerak.

O‘zbekiston Respublikasi “Qizil kitob”iga 184 ta hayvonot dunyosi olamida yashovchi hayvonot turlari hamda  305 ta o‘simlik turlari kiritilganligi, flora va fauna tarkibi, mintaqalar bo‘yicha tarqalishi, Farg‘ona vodiysi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi “Qizil kitobi”ga kiritilgan.

«O`zbekiston Qizil kitobi»ga kirgan hayvonlar: sutzmizuvchilardan katta shomshapalak, shalpangquloq ko`rshapalak, ko`k sug`ur, katta qo`shoyoq, qo`ng`ir ayiq, olako`zan, hind asalxo`ri, Turkiston kunduzi, sirtlon, silovsin, qoraquloq, malin, qoplon, irbis, gepard, xongul, jayron, marhur, Ustyurt qo`yi (arkal), Qizilqum yovvoyi qo`yi, Buxoro qo`yi, arxar; qushlardan ba`zilari — birqozon, oq va qora laylak, qizil, g`oz, oqbosh va marmar o`rdak, uzun va oq dumli burgut, qirg`iy burgut, cho`l burguti, burgut, boltayutar, qumay, lochin, itolg`i, oq turna, tuvaloq, kum chumchug`i va boshq; sudralib yuruvchilardan — xentog qurbaqaboshi, Shtraux qurbaqaboshi, echkemar, chipor kaltakesak, kapcha ilon (Turkiston kobrasi); baliqlardan—bahri baliq (bak), qilquyruq (katta kurakburun baliq), kichik kurakburun, Sirdaryo kurakburun balig`i, mo`ylov baliq (so`g`yon).ra