|
R E J A:
1.Nima sababdan qizil kitob deb nomlanadi?
2.O’zbekiston Respublikasining qizil kitobi qachon va nima uchun ta’sis etilgan?
3.Kamyoblik darajasi bo’yicha Qizil kitobga kiritilgan o’simliklar nechta guruhga bolinadi?
4.Qizil kitobda har bir tur uchun qanday ma’lumotlar berilgan?
Oquvchilar dosqadagi mavzu va rejani daftaringizga yozib olinglar.
Aziz o’quvchilar, ” Qizil kitob” deb atalishiga sabab nimada va unga qanday o’simliklar kiritiladi?
Qizil kitobga kiritilgan har bir o’simlik uning xavf ostida turganligidan, dalolat beruvchi tashvishli signaldir.
Qizil kitobning mohiyati shundaki , u nobotot olamining kamyob,yo’qolib ketish xavfi ostidagi turlari haqida mukammal ma’lumotlar beruvchi hujjathamdir. Qizil kitobning vazifasi jamoatchilik va davlat ijroya muassasalarini tabiat muhofazasi muammosiga jalb etishdan va turlar genofondini saqlab qolishga ko’maklashishdan iborat.
Tabiatni, shu jumladan, uning ajralmas qismi o’simliklar dunyosini muhofaza qilish ayni zamonning eng muhum muammolaridan biriga aylandi.
Respublikamizda tabiatdan oqilona foydalanilmaslik tufayli, ayrim yo’qolib va kamayib borayotgan turlarni muhofaza qilish maqsadida mahsus hukumat qarorlari asosida 1979 yilda O’zbekiston Respublikasining “qizil kitob”i ta’sis etildi. Qizil kitobni tuzishda asosan O’zRFA “Botanika” ilmiy ishlab chiqarish markazida saqlanayotgan bir milliondan ortiq gerbariylardan va Rossiya FA “Botanika ”institutidagi gerbariylardan hamda shu institutlardan ilmiy manbalardan foydalanildi.Tabiatni muhofaza qilish qo’mitasi tashkil etildi.
O’zbekiston Respublikasi oily majlisi 1997- yil 26- dekabrda o’simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to’g’risidagi qarorni tasdiqladi.Kamyob o’simliklarni asrab avaylash maqsadida hukumat qarorlari asosida O’zbekiston Respublikasining qizil kitobini nashr etish yo’lga qo’yildi.1984- yil nashr etilgan O’zbekiston Respublikasining “Qizil kitobiga” 163 tur o’simlik kiritilgan bo’lsa, uning 1998-yili chop etilgan 2 –nashriga 301 tur o’simlik kiritilgan shunday qilib, keyingi yillarda olib borilgan izlanishlar o’lkamiz florasida yana 138 o’simlik turini Qizil kitobga kiritish mumkunligini ko’rsatdi.
Qizil kitobga kiritilgan turlar Respublikada bir hilda tarqalmagan. Jumladan, Qoraqolpag’iston Respublikasida -11, Andijon-4, Buxoro-24, Jizzax-21, Navoiy-13, Namangan-12, Samarqand-45, Surxondaryo-112, Sirdaryo-2, Toshkent-80, Farg’ona-28, Qashqadaryo-59ta turlar tarqalgan.
Keltirilgan raqamlardan ko’rinib turibdiki, kamyob turlarga boyligi jihatidan Surxondaryo (112), Toshkent(-80) Qashqadaryo-(59) viloyatlari oldingi o’rinda turadi.
Takidlash joizki,kamyob turlarning aksariyati qismi tog’li hududlarda tarqalgan.
Turlar boyligiga ko’ra burchoqdoshlar (60 tur),qoqio’tdoshlar (50 tur), Yalpizdoshlar(23 tur) oilalari alohida o’rinda turadi.
Bolalar sayohatni yahshi ko’rasizmi? Bugun men sizlarni hayolan sayohatga olib chiqaman.Sayohatga chiqish uchun transport kerak bo’ladi. Men sizlarga topishmoq aytaman,sizlar esa topishmoqning javobini topasizlar:
To’rtdir uning oyog’i
Temir mihli tuyog’i
Manzilga eltib qo’yar
Toshdan qattiq tuyog’i
Topishmoqning javobi qanotli ot. Qadimgi Yunonistonda qanotli ot ilhom ramzi hisoblangan. Qani bo’lmasa, ilhom otiga minib sayohatga chiqamiz, sayohatimiz davomida turli voqea va hodisalarga duch kelishimiz mumkun. Bizga o’rgangan bilimlarimiz yordam beradi, muammolarni hal qilishda yo’l ochib beradi.
O’quvchilar ball to’plab boradilar, sayohatimiz yakunida ko’p ball to’plagan guruh g’olib sanaladi.
Hamma sayohatga tayyormi?
Qani bo’lmasa, ilhom otiga minamiz. O’quvchilar biz qayerga kelib qoldik?
(ekranda tabiat tasvirlangan keng ko’kalamzor o’rmon unda rang barang gullar, qushlarning sho’h ovozlari mayin bir kuy taraladi)
O’quvchilar: Ustoz biz o’rmonga kelib qoldik.
O’rmon deb qanday joyni aytamiz? O’rmon deb daraxt va butalar qalin o’sgan joyni aytamiz, o’rmonda turli yovvoyi hayvonlar yashaydi.
Sayohatimiz davomida yo’limiz o’rmon oralab o’tganligimiz uchun o’simliklarimizni payhon qilmasligimiz kerak.Zero, konstitutsiyamizning 50-moddasida har bir fuqoro atrof muhitga ehtiyotkorona bo’lishini esdan chiqarmasligimiz kerak.
Sinf xonasiga bo’ri va tulki kirib keladi.
Hoy bolalar, nima qilyapsizlar? Biz sizlarni yemoqchimiz.
Abu Ali Ibn Sino guruhiga savollar beriladi.
O’quvchilar: Biz senga nima qildik, bizni o’tkazib yubor.
Tulki: Avval bizning savollarimizga javob beringlar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
