Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amalga oshirish uzluksiz ta’lim tizimining tuzilmasi va mazmunini zamonaviy fan yutuqlari va ijtimoiy tajribaga tayangan holda tub islohotlarni ko’zda tutadi

16-§. POPULYATSIYA GENETIKASI

Populyatsiya deyilganda, bir turga mansub va uning tarqalish doirasidagi ma’lum arealni ishg’ol qilgan, o’zaro chatishib, nasl beradigan, mazkur turning boshqa populyatsiyalaridan alohidalashgan organizmlar guruhi tushuniladi. Bir o’simlik, hayvon populyatsiyasi fenotip jihatdan polimorf, genotip jihatdan geterazigota bo’lishi tabiiy bir hol. Genetikaning alohida bir shohobchasi bo’lgan populyatsion genetika populyatsiyalarda genlar va genotip hamda fenotiplarning uchrash qonuniyatlarini o’rganadi. Odatda, o’z-o’zi bilan chatishadigan organizmlarga geterozigotalik oz, gomozigotalik ko’p chetdan chatishidigan organizmlarga buning aksidir. Shunga ko’ra o’z-o’zi bilan chatishadigan va chetdan chatishadigan populyasiyalarga belgilar har xil darajada nasldan-naslga o’tadi.

Xardi-Vayenberg qonuniga ko’ra odamlarda xar xil tipdagi nikohlar takrorlanishi p² (AA x AA), 2pq (Aa x aa) va q² (aa x aa) dan iborat. U holda har xil allellar genotiplarning takrorlanishi p² AA:2pq (Aa); q (aa) ga tengdir. Masalan, populyatsiyada biror genning ikki alleli A va a mavjud bo’lsa, unda bunday populyatsiyalarda AA, Aa va aa genotiplarning o’zaro uchrashi tabbiy bir hol. Biz “A” allelining takrorlanishi “p” bilan, “a” allelining takrorlanishini “q” bilan belgilasak, ularning jami pA+qa=1 ga yoki 100% ga bo’ladi. Odatda genotiplar jami allellar yig’indisi kvadratiga teng, ya’ni (pA+qa)²=p²AA+2pq Aa+q²aa=1 yoki 100%. Demak, allellar takrorlanishi ma’lum bo’lsa, genotiplar takrorlanishini hisoblash mumkin. Biroq, Xardi-Vaynberg qonuni hamma populyatsiyalarda ham o’z tasdig’ini topmaydi.
Mazkur muvozanat qonuni: 1) Populyatsiyalar tarkibidagi individlar ko’p sonli bo’lganda; 2) Populyatsiyada panmiksiya kuzatilganda: 3) O’rganilayotgan belgi hossa bo’yicha mutatsiyalar ro’y bermaganda; 4) Dominant va retsessiv allellarga ega individlarning yashovchanligi bir xil bo’lganda; 5) Qo’shni populyatsiyalarda genlar oqimi amalga oshmaganda o’z kuchini saqlaydi.