K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

induktiv qarshilik 
(
reaktiv qarshi
-
lik
) deyiladi. Induktiv qarshilik ham Ω (Om) larda o‘lchanadi.
Bundan g‘altakdan o‘tuvchi tok kuchi g‘altakning induktivligiga va 
o‘zgaruvchan tok chastotasiga bog‘liq bo‘lishi kelib chiqadi. induktivlik va 

---

59
chastota qancha katta bo‘lsa, zanjir qarshiligi shuncha katta bo‘ladi va mos 
ravishda o‘tayotgan tok kuchi kichik bo‘ladi.
Masala yechish namunasi
Chastotasi 10 khz bo‘lgan
 
o‘zgaruvchan tok zanjiriga induktivligi 5 h 
bo‘lgan g‘altak ulangan. Zanjirning induktiv qarshiligi nimaga teng?
B e r i l g a n: 
f o r m u l a s i: 
Y e c h i l i s h i: 
v 
= 10 kHz = 10000 Hz
L
= 5 H
X
l
= ω
L
= 2π
vL X
L
= 2 · 3,14 · 1000 · 5(Ω) = 
= 6,28 · 50000 (Ω) = 314000 Ω = 314 kΩ.
Javobi
: 314 kΩ.
Topish kerak:
X
l
= ?
1. O‘zgaruvchan tok zanjirida induktivlik tok kuchiga qanday ta’sir 
ko‘r satadi?
2. O‘zgaruvchan tok zanjiriga faqat g‘altak ulangan holda o‘zgaruv chan 
tok kuchi va kuchlanishning orasidagi fazalar farqi nimaga teng?
3. Induktiv qarshilik qanday kattaliklarga bog‘liq?
4. Induktiv qarshilikdan nima maqsadda foydalansa bo‘ladi?
5. X
L
 = 
ω
L ifodadan qarshilik birligi Ω ni keltirib chiqaring.
17-
mavzu.
aktiv qarshilik, induktiv g‘altak 
va kondEnsator kEtMa-kEt ulangan 
o‘Zgaruvchan tok Zanjiri uchun oM qonuni
Qarshiligi 
R
bo‘lgan rezistor, induktivligi 
L 
bo‘lgan induktiv g‘altak 
va sig‘imi 
C
bo‘lgan kodensatorni ketma-ket ulab, zanjir tuzaylik (3.19-
rasm) va uning uchlariga 
U = U
m
cos ω
t
o‘zgaruvchan kuchlanish beraylik. 
iste’molchilar ketma-ket ulanganligi sababli ulardan o‘tuvchi tok kuchlari bir 
xil bo‘ladi. Bu tok kuchi
 
i = I
m
cos ω
t 
(3–20)
qonuniyat bo‘yicha o‘zgarsin. Umumiy kuchlanish esa iste’molchilardagi 
kuchlanishlar tushuvlari vektorlari yig‘indisiga teng:
= 
R
+ 
C
+ 
L
.
(3–21)

---

60
R 
L 
C
U
R
U
L
U
C
U
3.19-rasm.
Bunda: 
– zanjirdagi umumiy kuchlanish, 
R
– rezistordagi kuchlanish,
C
– kondensatordagi kuchlanish va 
L
– g‘altakdagi kuchlanish. Ularning 
amplitudaviy qiymatlarini 
U
R
, 
U
C
va 
U
L
bilan belgilab, vektor diagramma 
tuzaylik.
U
L
U
U
R
φ
I
RI
max
0
I
max
U
ma
x
U
c
ω
LI
max
3.20-rasm.
Tok kuchi amplitudasini gorizontal o‘q bo‘ylab yo‘nalgan vektor 
ko‘rinishida olaylik (3.19-rasm). aktiv qarshilikdagi kuchlanish tebranishlari 
fazasi tok kuchi tebranishlari fazasi bilan mos keladi. kondensatordagi kuch-
lanish tebranishlari tok kuchi tebranishlaridan faza jihatidan 
p
2
ga orqada 
bo‘ladi. g‘altakda esa kuchlanish tebranishi tok kuchi tebranishidan 
p
2
ga 
oldinda bo‘ladi. Vektor diagrammada kondensatordagi kuchlanish 
U
C 
= 
I
max
va g‘altakdagi kuchlanish 
U
l 
= ω
L
· 
I
max 
qarama-qarshi yo‘nalishda bo‘ladi. 
natijaviy kuchlanish 
U
lC
= 
U
l 
– 
U
C
bo‘ladi. 
Umumiy kuchlanish (
U
)ni topish uchun 
LC
vektorni 
R
vektorga 
qo‘shamiz. 3.20-rasmdan 
U
2
= 
U
r
2 
+ 
U
lC
2
. Bundan umumiy kuchlanishning 
maksimal qiymati ifodasi quyidagicha bo‘ladi:

---

61
 U
m
= 
. (3–22)
Om qonuniga ko‘ra
 U
R
 = I
max 
· 
R
,
 U
l 
= 
I
max 
· 
X
l
va 
U
C 
= 
I
max 
· 
X
C
. 
Ularni (3–22) ifodaga qo‘yilsa
U
m
=