K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

Tabiiy radioaktivlik. 
Uran radioaktiv nur chiqaradigan yagona element 
emas. radioaktivlikni har tomonlama chuqur o‘rgangan er-xotin Mariya va 
Pyer kyurilar uran rudasidan ikkita radioaktiv element – poloniy (Po) va 
radiy (Ra)larni ajratib olish sharafiga muyassar bo‘ldilar. Tabiiy radioaktiv 
elementlar yerning istalgan joyida mavjud. U havoda, suvda, tuproqda, jonli 
organizmning hujayralarida, oziq-ovqatlarda istalgancha topiladi. Tabiatda 
eng ko‘p tarqalgan radioaktiv izotoplar 
40
k, 
14
C, uran va toriy izotoplari 
oilasidir.
shuni alohida ta’kidlash lozim ki, radioaktivlik izotopning sof holda yoki 
biror birikma tar kibiga kirishiga, qanday agregat holatda bo‘lishiga mutla qo 
bog‘liq emas. shu bilan birga, na bosim, na temperatura, na elektr maydon 
va na magnit maydon tabiiy radioaktivlikka ta’sir ko‘rsata olmaydi. Demak, 
radioaktivlik yadro ichidagi jarayonlargagina bog‘liq, degan xulosaga 
kelishdan boshqa ilojimiz yo‘q.
Tabiiy radioaktivlik deb, nostabil izotoplar atomi yadrolarining turli 
zarralar chiqarish va energiya ajratish bilan stabil izotoplarga 
aylanishiga aytiladi.
shunday qilib, radioaktivlik atom yadrosi va unda bo‘ladigan jarayonlar 
haqida ma’lumot beruvchi manbalardan biridir.
radioaktiv yemirilish qonuni.
Yadroning radioaktiv nur chi qarish bilan 
boshqa yadroga aylanishi 
radioaktiv yemirilish
yoki soddagina 
yemirilish 
deyiladi. radioaktiv yemirilgan yadro ona yadro, hosil bo‘lgan yadro esa 
bola yadro deyiladi. Xo‘sh, bu yemirilish biror qonunga bo‘ysunadimi? 
ko‘plab tajribalarning ko‘rsatishicha, qaralayotgan hajmdagi radioaktiv 
atomlar soni vaqt o‘tishi bilan kamaya boradi. Ba’zi elementlarda bu 
kamayish minutlar, hatto sekundlar davomida ro‘y bersa, ba’zilarida 
milliardlab yil davom etadi. Umuman olganda, yadroning yemirilishi 
tasodifiy hodisadir. Shuning uchun, u yoki bu yadroning berilgan vaqt 
oralig‘ida yemirilishi statistika qonunlariga bo‘ysunadi. radioaktiv 
elementning asosiy xarakteristikalaridan bittasi har bir yadroning bir sekund 
davomida yemirilish ehtimoli bilan aniqlanadigan kattalikdir. U λ harfi bilan 
belgilanadi va radioaktiv yemirilish doimiysi deyiladi.
agar boshlang‘ich moment 
t
= 0 da 
N
0
ta radioaktiv atom mavjud bo‘lsa, 
t
momentda qolgan radioaktiv atomlarning soni
N = N
0
e
–λt
(7 –12)

---

170
qonunga muvofiq aniqlanadi. Bu yerda: e ≈ 2,72-natural logarifmning asosi. 
(7–12) ifoda radioaktiv yemirilish qonuni deyiladi.