К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

20.2. Юридик шахслар томонидан туланадиган
солиқлар ва унинг аҳамияти
Маълумки, Ўзбекистон Республикасининг корхо­
налар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган 
солиқлар 1998 йил 1 январдан амалга киритилган Со­
лик кодексига асосланади.
Ушбу Кодексда солиқлардан кўзланган мақсад дав­
лат ижтимоий кафолатларининг молиявий базасини 
таъминлаш, юридик шахсларнинг тадбиркорлик фао­
лиятини тартибга солиш, табиий бойликлардан тежаб- 
тергаб фойдаланишни ва атроф-муҳитни муҳофаза 
этишни рағбатлантириш, деб белгиланган.
Мазкур Кодексда Ўзбекистон Республикаси ҳуду- 
дида амал қилувчи соликдар, солиқ тўловчилар, со­
лик солиш объектлари, солиқ тўлаш тартиби, солиқ 
солиш юзасидан бериладиган имтиёзлар, қонунни буз- 
ганлик учун жавобгарлик ҳамда солиқлар тўлаш муно­
сабати билан келиб чиқадиган низоларни ҳал этиш­
нинг умумий тартиби белгиланган.
Солиқ Кодексига биноан Ўзбекистон Республика- 
сидаги барча солиқлар умумдавлат ва маҳаллий солиқ- 
ларга бўлинган.
Умумдавлат солиқларига 
куйидагилар киради:
1) юридик шахслардан олинадиган даромад (фой­
да) солиғи;
2) жисмоний шахслардан олинадиган даромад со­
лиги;
3) қўшилган қиймат солиғи;
4) акциз солиғи;
5) ер ости бойликларидан фойдаланганлик учун 
соли қ;
6) экология солиғи;
7) сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солик;
Маҳаллий солиқлар ва йиғимларга 
куйидагилар ки­
ради:
1) мол-мулк солиғи;
2) ер солиғи;
3) инфратузилмани ривожлантириш солиғи ва ҳока- 
золар.
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджета даромад­
ларининг асосий қисми корхоналар, бирлашмалар ва

---

ташкилотлардан олинадиган 
соли кдар 
ҳисобига таш­
кил топади.
1991 йилдан буён республикамизда қатор солиқ 
қонунлари қабул қилинди ва ушбу қонунлар, айниқса 
1991 йил 15 февралдаги 
Ўзбекистон Республикаси­
нинг “Корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан 
олинадиган солиқлар тўғрисида”ги Қонуннинг қабул 
қилиниши билан мулкчилик шакли, хўжалик юритиш 
услубидан қатъий назар барча юридик шахслар уму­
мий асосларда солиққа тортиладиган бўлади. Шундан 
кейинги ривожланиш даврида давлат мулкини хусу­
сийлаштириш, давлат тасарруфидан чиқариш жараё­
нининг авж олиши, мулкчилик соҳасидаги давлат мо- 
нополиясига барҳам берилиши билан турли шаклдаги 
мулкчиликка асосланган корхоналар кескин кўпайга- 
ни натижасида солиқ муносабатлари соҳасида ҳам туб 
ўзгаришлар амалга ошди. Солиққа тортиш соҳасида 
мулкчилик шаклидан қатьий назар, барча корхона ва 
ташкилотлар бир хил шароитга эга бўлдилар, 
улар­
нинг солиққа оид ҳуқуқлари ва мажбуриятлари ўзаро 
тенг бўлиб қолди.
Солиқ қонунларида корхоналарни муайян шарт-ша- 
роитлар билан боғлиқ равишда қўллаб-қувватлаш иқти- 
содиётнинг устувор йўналишларини рағбатлантириш 
мақсадида солиқ имтиёзлари берилиши кўзда тутили- 
ши мумкин. Бу имтиёзлар ўз моҳиятига кўра уч гуруҳ- 
га бўлиниши мумкин:
а) 
истиснолар; б) чегирма (скидка); в) солиқ кре­
дити.
И с т и сн о ла р
— бу айрим предмет (объект)ларни со­
ликдан озод қилишга қаратилган имтиёзлардан иборат. 
Масалан, ногиронлар учун жиҳозлар ишлаб чиқарув- 
чи, ишловчилар сонининг эллик фоиздан ортиғи но­
гиронлар бўлган корхоналарнинг даромад (фойда) со- 
лиғидан озод қилиниши.
Истисно тариқасидаги имтиёзлар эгри соликутарга 
ҳам, барча солиқ тўловчиларга ёки уларнинг муайян 
тоифасига доимий равишда ёки вақгинчалик равишда 
берилиши мумкин.
Ч егирм а (с к и д к а )
— солиқ солиш базасини қис- 
қартиришга қаратилган имтиёздан иборат. Чегирмалар 
даромадларга нисбатан эмас, балки харажатларга нис-

---

батан қўлланилади, яъни муайян ҳолатларда айрим ха­
ражат суммалари солиқ базасига киритилмайди, яъни 
солиқ солинадиган даромадлар доираси имтиёзли тарзда 
ҳисобга олинган харажат ҳисобига камайтирилади.
Чегирмалар лимитланган (чегирма ҳажми чеклан­
ган) ёки лимитланмаган бўлиши, умумий (ҳаммага 
берилган) ёки махсус (айрим тоифадаги солиқ тўлов- 
чиларга берилган) бўлиши мумкин.
С о л щ к р е д и т и —
бу солиқ ставкаси ёки микдори­
ни камайтиришга қаратилган имтиёз бўлиб, ҳар доим 
ҳам қайтарилиши, вақтинчалиги ва ҳақ олиш эвазига 
берилишини англатавермайди ва кўпчилик ҳолларда 
солиқ кредити шаклида берилган имтиёзлар қайтариб 
олинмайди. Масалан, кичик корхоналар очилган пайт- 
дан бошлаб маълум давр давомида солиқ соҳасида им- 
тиёздан фойдаланади. Аммо, улар қонунда белгиланган 
муддат тамом бўлмасдан ўз фаолиятини тўхтатса, бу 
имтиёздан маҳрум бўлади ва ўтган давр учун, яъни 
ташкил топган пайтдан бошлаб солиқ тўла ҳажмда оли­
нади, солиқ юзасидан берилган кредит шаклидаги им­
тиёз қарз сифатида қайтариб олинади.
Корхоналарнинг аризасига мувофиқ солиқ тўлаш 
муддати кечиктирилиши ёки уни бўлиб-бўлиб тўлашга 
рухсат берилиши мумкин.
Корхоналар солиқлардан ташқари йиғимларни ҳам 
тўлайдилар. Ииғимлар соликдардан фарқ қилиб, маъ­
лум ижтимоий хизматлар кўрсатилгани учун, яъни ҳақ 
баробарида амалга ошириладиган тўловлар саналади. 
Юридик шахслардан олинадиган йиғимларнинг турла­
ри микдори, олиниш тартиблари қонунларда белгилаб 
қўйилади.