К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

20-6 о б.
20
.
1
.

---

маси ҳам анча қисқаради. Жадаллаштирилган аморти­
зация усули иқтисодиётнинг корпоратив секторида ка­
питал қўйилмаларини кўпайтиришнинг муҳим омили 
ҳисобланади. У ни қўллаш фан-техника тараққиётини 
интенсивлаш, иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни 
рағбатлантириш имконини беради.
Солиқларни таснифлаш 
—
солиқларни муайян ха- 
рактерли белгилари, яъни уларни ундириш усуллари, 
қўлланиладиган ставкалар тури, солиқ имтиёзлари ва 
ҳоказолар бўйича гуруҳлашдир.
Солиқларни турлари бўйича таснифлашга бир неча 
белгилар асос қилиб олинган. Халқаро амалиётда ик­
кита асосий тасниф гуруҳлари қабул қилинган — 
бе­
восита
ва 
билвосита
солиқлар. Ушбу гурухдар солиқ 
солиш объектига ва тўловчи билан давлат ўртасидаги 
ўзаро муносабатларга боғликдир.
Бевосита солиқлар
бевосита даромад ва мол-мулкка 
белгиланади (солиққа тортишнинг бевосита шакли), 
яъни бевосита соликдарнинг узил-кесил тўловчиси да­
ромад олувчи (мол-мулкка эгалик қилувчи ва ҳ.к.) 
хўжалик субъекти ҳисобланади.
Солиқ тўловчининг даромади (иш ҳақи, фойда, фо­
излар ва бошқалар) ва мол-мулки (ерлар, уйлар, ким­
матли қоғозлар ва бошқалар) кдймати бевосита со- 
ликдар объектидир.
Билвосита солиқлар
— нарх ёки тарифга устама кў- 
ринишида белгиланадиган, товар ва хизматлардан оли­
надиган соликдар. Билвосита солиқларга товарни со­
тиш нархида туланадиган ёки тарифга киритилган то­
вар ва хизматларга солинадиган соликдар киради, яъни 
билвосита солиқларнинг пировард тўловчиси бўлиб, 
товар истеъмолчиси майдонга чиқади, унинг зиммаси­
га солиқ нархда кўзда тутилган устамалар орқали юк- 
ланади. Мазкур ҳолда корхоналар ўзлари ишлаб чиқар- 
ган товарлар ва хизматларни сотиб, солиқ суммалари 
ҳисобга олинган пул суммаларини оладилар, сўнгра 
олинган барча солиқ суммаларини тегишли тартибда 
бюджетга ўтказадилар.
Билвосита солик, солишда давлат амалда янги қий- 
матни тақсимлаш иштирокчисига айланиб, товар ёки 
хизматларни сотиш пайтида ушбу кдйматнинг бир қис- 
мига бўлган ўз ҳуқуқларини эълон қилади.

---

Бевосита солиқлардан фарқ қилиб, билвосита со- 
лиқлар бевосита тўловчининг даромади ёки мол-мулки 
билан боғланмайди. Одатда, шахсий истеъмол товар­
лари, шунингдек, аҳолига сартарошхоналарда, кимё- 
вий тозалаш шохобчаларида, автотранспорт корхона­
лари томонидан кўрсатилган ва ҳоказо хизматлар со­
лик солиш объекти \исобланади. Билвосита солик^арга 
тортиладиган товарлар ва хизматлар сони мунтазам ра­
вишда ошиб боради.
Бевосита солиқлар салмоғининг камайиши корхо­
наларнинг моддий-техника базасини кенгайтиришга, 
қўшимча маҳсулот ишлаб чиқаришга олиб келадиган 
бўлса, билвосита солиқлар салмоғининг кўтарилиши 
корхоналарда инвестицион фаолиятини ривожланти­
ришга имкон яратади.
Солик^ар мажбурий тўлов бўлиб, қонун асосида 
ундирилади. Демак, солиқларда, молияда бўлгани син- 
гари доимий қайтарилиб турадиган молиявий воқе- 
ликлар, аниқроғи пул муносабатлари бўлади. Ана шу 
пул муносабатларининг мазмунини очиш орқали со- 
лиқлар моҳияти очилади.
Умумдавлат ва маҳаллий бюджетларга тўланади- 
ган солиқларнинг асосий қисми юридик шахслар зим­
масига тўғри келади. Шу билан биргаликда давлат 
мақсадли фондларига тўланадиган мажбурий тўлов- 
ларнинг ҳам каттагина қисмини юридик шахслар 
тўлайди. Юридик шахслар томонидан солик,лар ва 
мажбурий тўловларнинг ўз вақтида ва тўғри тўлани- 
ши, аввало, уларда солиқ хдсобининг қай даражада 
юритилишига боғлиқ. Солиқ ҳисобини тўғри ташкил 
қилиш ва юритишда ҳисобнинг асосий вазифалари 
белгилаб олинади. Солиқ ҳисобининг асосий вазифа­
лари қуйидагилардир:
♦ юридик шахслар томонидан солиқлар ҳамда маж­
бурий тўловларни ўз вақтида ва тўғри ҳисоблаш;
♦ ҳисобланган солиқ ва мажбурий тўловларни дав­
лат бюджети ҳамда давлатнинг мақсадли фондларига 
ўз вақтида тўланишини таъминлаш;
♦ солиқлар ва мажбурий тўловлар бўйича белгилан­
ган имтиёзлардан кенг фойдаланиш.

---