Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

O‘ninchi bob
YARMARKA
Dik bu ishni shunday tez qildiki, yaqin o‘rtada turgan-
lardan hech kim bunga aralasholmay qoldi. Ammo shu 
ondayoq bir necha yerliklar Dikka yopishdilar. Agar shu 
paytda Negoro kelib qolmaganida edi, ular Dikni albatta 
o‘ldirishardi.
Portugaliyalikning imosi bilan yerliklar Dikni qo‘yib 
yubordilar. Keyin ular Gerrisning o‘ligini ko‘tarib olib 
ketishdi. Alvets bilan Koimbra Dik Sendni shu yerning 
o‘zidayoq o‘ldirishmoqchi edi, biroq Negoro, biroz vaqt ke-
chiktirib o‘ldirsalaring hech nima qilmaydi, deb ularning 
qulog‘iga shivirlab qo‘ydi. Shundan keyin xavildorlarga yi-
git ni olib ketib, uni yaxshi saqlash to‘g‘risida buyruq berildi.
Kichkina otryad dengiz qirg‘og‘idan ketganidan beri 
Dik Send Negoroni ko‘rgani yo‘q edi. «Piligrim»ning halo-
katga uchrashiga birdan-bir sababchi bo‘lgan iflos odam 
shu ekanini u juda yaxshi bilar edi. Dik Gerrisdan ham 
ko‘ra, Negoroni ko‘rgani ko‘zi yo‘q edi. Ammo u ilgarigi 
kema oshpazidan nafrat bilan yuz o‘girdi va hatto unga 
bir og‘iz ham gapirmadi.
Gerris, missis Ueldon bilan uning o‘g‘li o‘ldi, deb aytgan 
edi. Endi Dikni hech narsa qiziqtirmasdi. Hatto o‘z taqdiri 
to‘g‘risida ham o‘ylamasdi. Xavildorlar uni sudrab olib 
ketishdi. Qayoqqa? Dik uchun bu baribir edi...

---

279
«O‘n besh yoshli kapitan»
Yigitni kishanlab, derazasi yo‘q torgina bir xujraga 
qamab qo‘ydilar. Bu hujra Alvetsning fitna ko‘targani yoki 
boshqa ayb qilgani uchun o‘lim jazosiga hukm qilingan 
qullari qamab qo‘yiladigan bir kishilik qamoqxona edi. 
Dikni bu yerda qalin-qalin devorlar yorug‘ dunyodan 
ajratib qo‘ydi. Ammo u buni parvoyiga ham keltirmas edi. 
U o‘zining eng yaxshi ko‘rgan kishilari o‘lib ketgani uchun 
qasos oldi va endi hech qanday o‘limdan tap tortmas edi.
Negoroning Dikni o‘ldirmoqchi bo‘lgan yerliklar qo‘li-
dan nima uchun ajratib olganini bilish uncha qiyin emas: 
o‘ldirish oldidan uni qattiq azoblamoqchi edi! O‘n besh 
yoshli kapitan kema oshpazining ixtiyorida edi. Endi 
qo‘lga tushmagan Gerkulesgina qolgandi, u ham qo‘lga 
tushsa, Negoro qonib o‘ch olgan bo‘lar edi!
Ikki kundan keyin, 28-may kuni katta yarmarka 
ochildi. Bu yarmarkaga Afrikaning ichkarisidagi hamma 
mustamlakalardan qul savdogarlari va Angolaga qo‘shni 
viloyatlardan ko‘pdan-ko‘p yerlik xalqlar yig‘ildi. Bu yar-
marka faqat qullar bozorigina bo‘lmasdan, shu bilan birga 
unda unumdor Afrika yerlaridan kelgan turli-tuman 
oziq-ovqat mahsulotlari ham sotilar edi.
Erta sahardan boshlab bozor maydonida zo‘r harakat 
boshlandi. Xoze-Antonio Alvetsning qullaridan tashqari, 
bu maydonda to‘rt-besh mingcha odam bor edi. Tom 
bilan uning sheriklari ham Alvetsning qullari orasida edi.
Alvets bu yarmarkaning eng kattasi hisoblanar edi. U 
o‘z oshnasi Koimbra bilan birga bozorda ay lanib yurib, 
ichkarigi viloyatlardan kelgan qul savdogarlariga o‘zining 
qullarini taklif qilar edi. Xaridorlar orasida yerliklar, Katta 
ko‘llar viloyatining bosh shahri Ujixidan kelgan metislar
43
va bir necha arab savdogarlari ham bor edi.
Yevropadagi eng katta bozorda ham, hatto bir yilda 
bir marta bo‘ladigan yarmarka bozorida ham, Afrika bo-
zoridagidek shovqin-suron bo‘lmaydi. Yerliklar uchun 
yarmarka katta bayram hisoblanadi. Shuning uchun 
43
Metislar – turli irqlar qoni aralashib dunyoga kelgan kishilar.

---

280
Jyul Vern
ular bu bayram
sharafiga juda yasanib-tusanib ko‘cha
-
ga chiqadilar. Yerlik erkak-ayollar, ayniqsa sochlarini 
juda yaxshilab bezatadilar. Ba’zi erkaklar sochlarini 
o‘rib, chambar qilib qo‘yadilar. Ba’zi birlari esa sochla-
rini mayda qilib o‘rib, kalamush quyrug‘iday oldinga 
osiltirib qo‘yadi va boshlariga qizil pardan qilingan jig‘a 
taqadilar. Boshqa birlari esa sochlarini mayda-mayda 
tugun qilib, mahkam tursin uchun sozlab suvab, moylab 
qo‘yar edilar.
O‘z sochlariga yoki ulama sochlariga suyakdan yasal-
gan har xil to‘g‘nag‘ich va bezaklar taqilgan bo‘ladi. Ba’zi 
bir oliftaroqlari bu bezaklarga qanoatlanmasdan, sochla-
riga har xil munchoqlar taqib, bu murakkab naqshlar 
o‘rtasiga kema suyak sopli pichoq tiqib qo‘yishadi.
Xotin-qizlar sochlarini ikki kokil, besh kokil yo ki qirq 
kokil qilib, turli-tuman shaklga solib, chambar qilib 
qo‘yadilar. Faqat bir necha yosh va xush chehra ayol-
largina sochlarini orqalariga tarab qo‘ygan yoki peshona 
sochlarini qirqqan edilar. Hamma ayollar ham sochlarini 
sermoy qilib suvab, ustidan sarv daraxtining yarqiroq 
mumidan surkagan edilar. Shunday qilib, uzoqdan qa-
raganda bu oliftalar xuddi boshlariga cherepitsa yopin-
ganday ko‘rinar edi.
Yerliklarning bayramda qiladigan yasan-tusani soch 
bezashdangina iborat ekan, deb o‘ylash to‘g‘ri emas. Agar 
quloqqa asl yog‘ochdan qilingan tayoqchalarni, yupqa 
mis baldoqlarni, jo‘xoripoyadan to‘qilgan tasmalarni 
yoxud nos qovoqlarni taqib yurmasa, odamga quloq de-
gan narsaning nima ho jati bor? Buning orqasida quloq 
yelkagacha cho‘zilib tushsa ham mayli.
Afrikalik yovvoyilar cho‘ntak nimalagini bilmaydilar, 
shuning uchun ular madaniy xalqlar cho‘ntagiga solib 
yuradigan mayda-chuyda buyumlarini, chunonchi: 
pichoq, trubka va boshqa shunga o‘xshash narsalarni 
quloqlariga taqib yurar edilar.
Bo‘yin, bilak, boldir va to‘piqlarga kelsak, yovvo-
yilarning fikricha, ularni tabiat faqat har xil munchoqlar, 

---