Jurnalistikasi

V III bob.
REFO R M A TSIY A VA D E H Q O N L A R U R U S H I 
JU R N A L IS T IK A S I
1-fasl.
G erm aniyaning umumiy siyosiy ahvoli
XIV—XV asrlardagi G erm aniya iqtisodiy jih a td a n ancha rivojlangan
m anufaktura-sanoat davlati edi. M etallurgiya ishlab chiqarishi, ko n ch ilik ,
to ‘qim achilik sanoati shaharlar ravnaqiga, savdo-sotiq rivojiga sezilarli 
t a ’sir ko'rsatd i. M am iakat S him olida T iro l, Saksoniya, Vestfaliya s a n o a t
m arkazlariga aylandi, R eyn viloyati va D u n a y daryosining yuqori qism idagi 
shaharlarda m etallurgiya, qurol-yarog* ishlab chiqarish, to 'q im a ch ilik n in g
m ovut, zig'irpoya tolasidan va shoyi gazlam a, ip gazlam a ishlab c h iq a rish
sohalari yuksak darajada rivojlandi. M a m ia k at janubida K yoln, V orm s, 
A axen, g‘arbida-A ugsburg, N yum berg, U lm shaharlari iqtisodiy jih a td a n
taraqqiy etgan edi.
XVI 
asr boshida G erm aniyada q ism an ishlab chiqarishda (aso san
konchilik sohasida) band bo'lgan, q ism an im peratorlar va yirik k n y a z - 
larning k reditorlari hisoblanuvchi g ‘oyat u lk a n bank-ijaraxo‘rlik firm alari 
faoliyat ko'rsatardi. U lar orasida m illio n lab gulden m ablag‘iga e g a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Fuggerlar uyi a lo h id a ajralib turardi. L ekin G erm a n iy an in g iqtisodiy 
rivojlanishi b ir te k isd a em asdi. M arkazdagi n ih o y a td a rivoj top g an okruglar 
q ato rid a xorij b ila n h arn , boshqa viloyatlar bilan h am savdo-sotiq 
aloqalarida ish tiro k etm ay d ig an viloyatlar b o r edi.
XVI 
asrd a G e rm a n iy a siyosiy jih a td a n G ‘arbiy Y evropadagi Fransiya, 
Angliya singari yaxlit m arkazlashgan davlatlardan a n c h a orqada qolgandi. 
U m oh iy atan aso san o ‘z m anfaatlarini ko'zlovchi a lo h id a federal knyaz- 
liklar va erk in s h a h a rla rd a n tashkil topgan ta rq o q m am lakat edi. U m um iy 
reyxstagda ichki m a salala rd a n k o 'ra ko‘proq ta sh q i siyosiy ishlar bilan 
shug‘ullanuvchi im p e ra to r nom igagina saylanardi. S h ah arla r ittifoqlari va 
féodal knyazlar o 'rta s id a o 'z a ro nizolar yuz berib, u ru sh lar olib borilardi.
K atolik R im G e rm a n iy a ijtim oiy hayotiga jid d iy m urakkabliklar olib 
kirdi. Papa d esy a tin a la rd a n ajratm alar, ruhoniylik lavozim lariga tayinlan- 
ganlik u ch u n to 'lo v la r, savdo indulgensiyalari, k o ‘p sonli nem is piligrimlari 
(ziy o ratgohlari)dan h a r xil eh so n lar tarzida ju d a k atta pul m ablag‘lari olib 
turardi. F ransiya, A ngliya va Ispaniyada kuchli qirollik hokim iyati b o ‘l- 
ganligi bois p ap a Icuriyasi-m arkaziy organlariga to 'lo v la r a n c h a cheklan- 
ganligi h olda, G e rm a n iy a d a im perator hokim iyatining tanazzuli m am - 
lakatni va xalqni c h e k siz talash im konini berardi. G erm a n iy a yerlaridan 
R im ga n ihoyatda k atta p u l m ablag'lari oqardi. B u tu n G erm an iy a jam iya- 
tining turli q a tlam lari R im boshchiligidagi boy, m ustaqil ruhoniyiarga 
qarshi d u sh m an lik kayfiyatida edi. C hunki m am lak atd a cherkov um um xaiq 
aham iyatli, m illiy m a salax u su siy atig a ega b o ‘la bordi.
R eform atsiyanm g vujudga kelishi. G erm aniya yerlaridan R im papasi 
g'aznasiga m u m ay p u l m ablag‘larining oqib borishi Y evropaning boshqa 
m am lakatlarida h am R eform atsiya harakati u ch u n zam in yaratgan b o ‘lsa- 
d a , b u harakat ay n a n G erm a n iy ad a boslilanib, ah o lin in g keng qatlam larini 
birlashtirishga t a ’sir k o 'rsa td i. Q jshloq joylarida tazyiq n in g kuchayishi, o ‘z 
navbatida, d e h q o n la r h ara k ati avj olishiga sabab b o ‘ldi. M am lakatning 
parokandaligi, yirik feo d al knyazlam ing siyosiy hayotdagi zo'ravonligi 
shaharliklar va ritsa rla rd a norozilik iiyg‘otdi. Jam iy atn in g taraqqiyparvar 
qatlam lari islo h o tlar o ‘tk a zish talabi bilan ch iq a boshiadilar. B uning ustiga 
XV asr boshiga kelib m am lakatdagi gum anizm , y a ’ni insonparvarlik ulkan 
ijtim oiy kuchga ay lan g a n yozuvchilar, olim lar soni k o ‘payishiga olib keldi. 
U lam in g asarlari, g a rc h i lotin tilida yozilgan b o ‘lsa ham , ko ‘plab 
shaharliklarga va a h o lin in g savodxon qism iga tu sh u n arli edi.
X V
asrning ik k in c h i yarm idagi G erm aniyada « Im p erato r Sigizm und 
reform atsiyasi* n o m li publitsistik asar nihoyatda m a sh h u r bo ‘Iib ketdi. 
M anbalarning g u vohlik berishicha, bu asar Sigizm und vafotidan keyin 
xufiyona ta rz d a yoziü b e ’lo n qilingan, im p e rato m in g o ‘zi esa pam fletga 
h ech qanday alo q a d o r b o 'lm a g a n . G usistlar g 'o y alarin i tarqatganligi u chun
1458-yilda Strasburg sh a h rid a qatl etilgan nem is m illatiga m ansub Fridrix 
R ayzer bu asam ing m u allifi bo'lganligi taxm in qilinadi.
« Im p erato r S igizm und reformatsiyasi» m avjud ijtim oiy-siyosiy ahvolni 
*
tu b d a n isloh qilishga d a ’vat etadi. U nda t a ’kidlanishicha, hokim iyat 
t o ‘lig‘icha im p e rato r va u n in g joylardagi vakillari q o ‘Iida b o ‘lishi, markaziy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hokim iyatdan voz kechgan féodal knyazlar esa hayotlari va m ulklari 
him oyasidan m ahrum etilishlari lozim . Soliqlarni yig‘ish va ularning 
sarílanishi ustidan nazorat qilish sh a h arlar vakolatiga o ‘tish i kerak. 
Risolada, shuningdek, shaharlarga k o ‘chib borishni xohlovchi b arc h an i, 
m a’lum darajada badal to ia g a n la rid a n keyin, teng h u quqli byurgerlar 
(o 'rta h o l shaharliklar) sifatida sh a h arlarg a erkin qabul qilishni jo riy etish 
taklifi kiritildi. «Reformatsiya» m uallifl sexlar m onopoliyasiga q arsh i fikrlar 
bildirdi, chu n k i «har kim har q a n d a y h u n a r bilan sh u g 'u llan ish g a erkli» 
hisoblanardi.
K o‘rib turgauim izdek, XV a s r G erm aniyasida eng yirik publitsistik 
asarlardan biri o ‘sha davrning b ir q a to r g ‘oyat m uhim m asalalarin i kun 
tartibiga q o ‘ydi. Ijtimoiy ziddiyatlarning kuchayib borishi o x ir-o q ib a t XVI 
asr boshida d ehqonlar om m asining keng k o'lam li chiqishlariga, d eh q o n la r 
urushiga olib keldi. U ning birinchi bosqichi papaning katolik cherkoviga 
qarshi R eform atsiya harakati bo ‘ldi.
G u m an ist 
reform atorlarning 
tarafdorlarí 
G erm a n iy an in g
deyarli 
barcha universitetlarida mavjud ed i. XVI asr boshiga k elib Erfurt 
universiteti qoshida vujudga kelgan to ‘garak insonparvarlam ing eng kuchli 
m arkazi b o ‘lib qoldi. Bu to ‘garakka u zo q m uddat Italiyada y ash ab , u yerda 
yangi aflotunchilar falsafasi bilan tanishgan M usion R u f (1471 — 1526) 
rahbarlik qilardi. U aqidaparast sxolastlar (antik falsafani din g a b o ‘ysun- 
dirm o q ch i b o ‘lgan dinshunoslar) t a ’lim otini qattiq tan q id ostiga oldi. 
Kyoln universiteti aqidaparastlar m arkaziga aylangandi. M u sio n davom - 
chilarining (insonparvarlar, ad a b iy o tc h ila r, ñlologlar) faoliyati aq id ap a­
rastlar nafrati va m alomatlariga sa b ab b o ‘ldi. M usion m aktabidan U lrix fon 
G u tte n (1488—1523) yetishib c h iq d i, keyinchalik u Lyuter reform atsiyasiga 
q o ‘shildi. Filolog olim lar, publitsistlar R otterdam lik Erazm (1467—1536) 
va Iogann Reyxlin (1455—1522) keng m ashhur insonparvarlar, «G erm a- 
niyaning q o ‘sh qarog‘i» (G u tten ifodasi) b o ‘lib qolishdi. M a rtin L yuter esa 
(1483—1546) G erm aniya R eform atsiyasining eng yirik vakili edi.
2-fasl.
Reformatsiya publitsistikasining 
shakllarí hamda vositalarí
M atbuotga nisbatan taqiqlar kuchayib bordi. D inni isloh qilishga 
qaratilgan harakat jam iyatning b arc h a qatJam larini q o ‘zg‘a b q o 'y d i, xalq 
om m asining siyosiy faolligiga t a ’sir ko'rsatdi. 0 ‘n m inglab d eh q o n lar 
avlodiga dunyo o ‘z qishlog'ining to r doirasidangina iborat b o ‘lm ay qoldi. 
R eform atsiya davri, XVI asrning b irin c h i o ‘n yilliklari ko ‘pIab kishilar 
hayotini keskin o ‘zgartirib yubordi.
0 ‘sha davr voqealari, k ish ilarn in g ezgu orzu -u m id lari «yjlnom a- 
q o ‘shiqlai»da, hikoyalar, varaqalar, o g ‘zaki va yozm a ad a b iy o tlard a keng 
aks etgan. Reform atsiya arboblarining m aqolalari ju d a k o ‘p a d a d d a qayta 
bosilib, b u tu n G erm aniya bo ‘ylab va u n d an tashqarida h a m tarq atilard i. 
«U ch a r varaqalar» davrning h o ziija v o b axborotnom asiga ay la n d i va Bazel, 
Syurix, Strasburg, M ayns, B ö m b erg , E rfu n , Breslau, L eypsig, V y u rten -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

burg, D re z d e n , Augsburg va N yurnbergda nashr etilib turildi. U lar 
sav o d siztarg a o 'q ib berilardi, b e p u l tarqatilardi va bozorlarda to ‘p -to ‘p qilib 
so tila rd i. 1521-yilda katolik arb o b Koxleus Frankfurtdan R im ga, ya’ni, 
p a p a A leksandrga kuzgi y arm a rk a paytida kitob bozori papaga qarshi 
v a ra q a la r bilan t o i i b ketganligi haqida yozadi. Bu yerda zam onaviy 
ju rn a listik a n in g dolzarblik, om m aviylik, adadiylik singari asoslari yorqin 
n a m o y o n b o id i.
R eform atsiya 
davrida, 
m a salan , Vittenberg ax borotlari 
k o ‘pIab 
k ish ila m in g e ’tib o r m arkazida tu rd i. U larni yig‘ish va tartibga soiish ustida 
F ilip p M e lan x to n katta m e h n a t qildi. U o ‘z m ateriallarini axborotnom a- 
x a tla r ta rz id a b u tu n m am lakat b o ‘ylab tarqatish bilan m a sh g 'u l b o ‘ldi. 
P russ gersogi A lbrextning M elanxtonga yo‘llagan m aktubi ushbu axbo- 
ro tn o m a la rn in g m ashhurligidan guvohlik beradi. X atida u M elanxtondan 
« im k o n q a d a r te z -te z yozib tu rish in i so‘rarkan*, o ‘z yurti Prussiyada, 
d u n y o n in g b ir chekkasida ek a n lig in i va atrofda bo ‘lib o ‘tayotgan barcha 
v o q e a -h o d isa la rd a n xabardor b o ‘lib turishni xohlayotganligini bayon qiladi.
D astlab k i paytlardayoq R eyxlinni papa ziddiga zararli g ‘oyalam i 
k o ‘ta rib c h iq ish d a ayblagan K yoln inkvizitsiya sudi insonparvarlarga qarshi 
c h iq d i. Inkvizitsiya gum an istlar jam iyatga adabiyot vositasida t a ’sir o ‘tkaz- 
g a n lik la rin i hisobga olib, g 'o y a la r tarqatilishini senzura y ordam ida to ‘x- 
ta tish g a q a ro r qildi. S hu sababli kitob nashri Kyolnda 1469-yilda bosh- 
a n g a n boMsa, 1475-yildayoq k ito b lar mahalliy universitetning senzura 
b elg ilari b ila n ch iq a boshladi.
M a y n sd a arxiepiskop B ertold fo n G eneber 1486-yilda senzura organ- 
larini q a r o r to p tirib , o ‘z farm oyishlarida go'yo yovuz niyatli o dam lar 
« kitob c h o p etishdek ilohiy s a n ’atn i» insoniyat zarariga ishga solayot- 
g a n lik la rid a n ogohlantiradi. U d in iy kitoblar lotinchadan nem is tiliga 
ta ijim a q ilin ib , «dinning o ‘zin i b a d n o m etish uchun xalqqa ta rqatilayot- 
ganlig i» d an g ‘azablanganligini h am iz h o r qiladi.
P a p a A leksandr VI ning (1492—1503) 1503-yilda c h iq arg an fatvo 
(b u lla )sid a sh u n d a y deyilgan edi: «Bizga m a iu m bo ‘ldiki, kitob ch o p etish 
s a n ’a ti tu fay li d u nyoning tu rli q ism larida, ayniqsa, K yoln, M ayns, T rir va 
M a g d eb u rg okruglarida xristian d in ig a g ‘anim lik ruhidagi ta iim o tla rn i o ‘z 
ichiga o lg a n k o ‘plab kitob va riso lalar chop etilmoqda». Bu fatvoda nashr 
e tila d ig a n asarlar ustidan se n zu ra nazorati belgilandi, ru h o n iy shaxslarga 
z a ru r h o lla rd a 1501-yildagi fatvo chiqquniga qadar nashr etilgan kitoblarni 
yoqib ta sh te sh m ajburiyati yuk lan d i. Papa Lev 1515-yilda chiqargan 
fatv o d a b u sohadagi zarar to ‘g ‘risid a «kitob chop etishning b a ’zi ustalari 
y er y u z in in g tu rli joylarida lo tin h am da so ‘zlashuv tillaridagi kitoblarni 
bosish va sotish bobida sa’y -h a ra k a t qilmoqdalar», deyilardi. Shuning 
u c h u n u sh b u fatvoda «B undan b u y o n hech kim bizning sh ah rim izd a ham , 
b o sh q a sh a h a rla rd a ham , R im d a diqqat bilan ko‘rib chiq ilm ag an va 
sh ax san o ‘z im zosi bilan tasd iq lan m ag an kitobni yoki bosh q a qandaydir 
q o ‘ly o z m a n i c h o p etishga kirishm asin*, deyilgan edi. S hu ta riq a katolik 
d a v la tla rin in g barchasida se n zu ra o ‘m atildi. K atoliklarga q arshi asariam ing 
m u alliflari q a tl etilardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Jnsonparvarlar va jam iyatning ilg‘or vakillari erkin m atbuotda o ‘rta 
asrcha ta ’lim otlarda féodal knyazlar va ch erkovga q arsh i kurash qurolini 
ko ‘rganliklari R eform atsiyaning senzura u stid a n g'alabasiga olib keldi. 
Islohotchilam ing adabiy faoliyati to ‘xtashi u y o q d a tursin, aksincha, 
yanada keng q uloch yozdi.
Xalqning vijdon va so ‘z erkinligi u ch u n b o sh la n g a n harakati avj olib 
borayotganligidan q o 'rq q a n va Rim birlashm asi siyosatiga am ai qiluvchi 
im perator Karl V 1530-yiii Augsburgga, knyazlar s ’ezdi-reyxstagga shaxsan 
etib keldi. U s'ez d d a n u tq so‘zlab shunday dedi: «T artibsiz ravishda kitob 
chop etish oqibatida ju d a ko‘p yom onliklar yuzaga ch iq q an id au keyin biz 
h a r qaysi kurfyust, knyaz va im periyaning h a r b ir tabaqasi,-dunyoviy 
bo ‘ladim i yoki ruhoniy.-yaqinginada b o ‘lib o ‘ta d ig a n s’ezdga qadar b archa 
bosm axonalarda h am d a kitob d o 'konlarida b iro rta yangi asar, ayniqsa, 
bitta ham h aq o ra to m u z asar (nacKBHJi), rasm yoki shunga o'xshagan 
nim adir na m axfiy, n a ochiq ravishda yozilm asligi, ch o p etilmasligi, 
sotuvga chiqarilm asiigi uchun astoydil qidiruv o lib borishini xohlaymiz. 
M axsus tayinlangan kishilar har bir c h o p etilg a n asarda bosm axona 
egasining ismi va familiyasi ham da bu asa r bosügan shahar to ‘g ‘ri 
k o ‘rsatilishini nazorat qilsin. H ozirgacha c h o p etilg a n haqoratli asarlar yoki 
boshqa shularga o'x sh ash kitoblarning barchasi so tu v d a bo'lm asligi kerak. 
Agar ushbu tartib va talablar yozuvchi, b o sm a x o n a egasi yoki sotuvchi 
to m o n id an buziladigan bo‘lsa, vaziyatga q ara b ay b d o r mulkiy yoki ta n
jazosiga tortilm og‘i lozim*.
Bosm axona egalari jarim a to 'la sh yoki kasbi bilan shug’ulianish 
huquqidan m ah ru m boMish xavfi ostida k u fro n a va haqoratom uz kitob, 
karta, sh e ’rlarni va boshqa asarlarni chop etm aslik lari kerak edi. B irorta 
qo'lyozm a old in d an k o ‘rib cltiqilm asdan va ruxsat berilm asdan bosib 
chiqarilishi m um kin em asdi. Karl V ning A ugsburgdagi taklifiga protestant 
knyazlari o ‘z - o ‘zlarini him oya qilish S h m alk a ld e n ittifoqini tuzishdek 
keskin chora bilan javob berdilar. H u k /n d o rlar safidagi bo'linish m a t- 
buotning rivojlanishi u chun qulay zam in yaratdi.
U char varaqalar ko'paya bordi. F ra n k fu rt yarm arkasi bu xildagi 
publitsistika tarqatiladigan bosh bozor edi. H a q o ra tli asarlar (paskvillar)- 
ning ham k atta-k atta to ‘plam lari chiqib tu ra rd i. U larning birlari faqat 
nazm iy asarlardan, boshqalari nasriy asarlard an ib o rat boMardi. M asalan, 
1544-yilda paskvillam ing ikki jildligi paydo b o ‘lib, ularning m ualliflari 
ko'rsatilm agan, n ash r etilgan joyi ham to 'q im a «Eleytrolis* nom i bilan
chiqarilgan edi. 1546-yilda Karl V bilan S h m alk a ld e n ittifoqi o 'rta sid a
urush boshlanib ketdi, bu G erm aniyada paskvil adabiyoti eng yuksak 
darajada rivojlangan davr bo‘ldi.
1548-yilda K arl V im peratorlik polisiyasi n izom ini chiqardi, u n d a, 
jum ladan, shunday deyilgandi: «Ko‘ryapm izki, bizning qarorlarim iz n afa - 
qat hech qanaqasiga bajarilmagan, baiki h aq o ra tli kitoblar, asarlar, rasm lar 
va buyum lar borgan sari ko‘proq yozilm oqda, c h o p etilm oqda, tay y o rlan - 
moqda».
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1555-yilda im p e r a to r bilan S hm alkaden ittifoqi o'rtasidagi Augsburg 
suihi katoliklar va ly u te ran la m in g teng h u q u q in i ta n oldi, lekin shu shart 
bilaiiki, e ’tiq o d erkiiiligi ayrim knyazlargagina beriladi, aholi esa o ‘z 
xo‘jayinlari e ’tiq o d q o ‘ygan dinga q o ‘sliilishi lozira.
S hunday q ilib , X V I asrning birinchi y arm ida G 'a rb iy va M arkaziy 
Y evropada ijtim o iy -iq tiso d iy va siyosiy m ohiyati jih atid an feodallarga 
qarshi m afkuraviy, shakliga ko‘ra diniy, katoliklarga qarshi bo'lg an ijtim oiy 
harakat keng q u lo c h yozdi. R im katolik cherkovining rasm iy nazariyalarini 
«tuzatish», c h e rk o v ta sh k ilo tin i qayta tuzish, cherkov ham da davlatning
o zaro m u n o sa b a tla rin i q ay ta qurish va bosh q a m asalalar asosiy talablari 
bo'lganligi bois b u h ara k at R eform atsiya nom ini oldi. S haharliklar, 
dehqonlar, d v o ry a n la r, knyazlar, ritsarlar, ta lab a la r va hatto to j sohiblari 
bu harakatga q o ‘sh ild ila r.
A sosan ja m iy a tn in g savodxon qism iga m o ‘ljallangan insonparvarlar 
harakatidan farqli rav ish d a Reformatsiya arboblari q o ‘llab-quw atlashlarini 
so‘rab a h o lin in g tu r li qatlam lariga m urojaat qilishdi. Buning natijasi 
o 'ja ro q refo rm ato rlik , p ro testan t cherkovi tashkil topdi, katolik R im ning 
ta ’siri va ah a m iy a ti a n c h a pasaydi. D olzarb g ‘oy alam i tarqatishda, dinning 
m uayyan m a salala ri yuzasidan bah s-m u n o zaralar olib borishda axborot 
k o ‘paytirishning b o s m a dastgoh singari vositasi g ‘oyat katta rol o 'y n ad i. 
«K undalik y an g ilik la m i xabar berish u chun b o sm a so ‘zning ishlatilishi»,- 
deb t a ’kidlanadi Y u liu s Lipsning «N arsalarning kelib chiqishi» kitobida, -
dastlab XVI a s rd a d in iy «relatsiyalar* ( m a ’lum otlar) va Reform atsiya 
tarafdorlarining p a m fle tla ri tufayli rivojlana boshladi*.
3-fasl.
Germaniyada dehqonlar urushi davrida 
publitsistik faoliyat
L yutem iug ch e rk o v g a qarshi isyon ko ‘tarishga d a ’vad aw aliga Frans 
fon Z ikkinten b o sh c h ilig id a dvoryanlar quyi tabaqasining harbiy ch i- 
qishlariga (1523), s o ‘n g ra* e sa 1525-yilgi B uyuk d eh q o n lar urushiga olib 
keldi. Reyn v ilo y a tid a va q ism an q o ‘shni F rankoniya va Shvabiya yerlarida 
ritsarlarning k o ‘z g ‘o lo n la ri b o ‘lib o ‘tdi. A rxiepiskoplaiga ham da kato- 
litsizmga q arshi q a ra tilg a n b u q o ‘zg‘oionlar davlat bilan cherkov o ‘itasidagi 
o ‘zaro m u n o sa b a tla m i q a y ta qurishni talab qildi.
D eh q o n lar q o ‘z g ‘o lo n i sal boshqacharoq x arakterda edi. R itsarlikning 
to r tabaqa m a n fa a tla rin i k o ‘zlovchi 1 5 2 2 -1 523-yillardagi chiqishlariga 
qaram a-qarshi o ‘la ro q deh q o n larn in g 1524-1525-yillardagi urushi o m m a - 
viy keng xalq h a ra k a tig a aylanib ketdi. U rush Shvetsiya, Fransiya, T yurin- 
giya-Saksoniyani, sh u n in g d e k , m am lakat g ‘arbidagi (Elzas) va sharqidagi 
(Tirol, Y uqori A vstriya, S h tirin va Krayne) b a ’zi h ududlam i qam rab oldi.
G erm aniyadagi d e h q o n la r urushining o 'z ig a xos xususiyati shu n d a 
b o ld ik i, u n in g d a v o m id a b ahs-m unozaralar nizoli m asalalarni tin ch
m uzokaralar va te g ish li q arorlar, hujjatlar qab u l qilish yo‘li bilan hal 
qilishga u rin ish la rd an k en g foydalanildi. Q urolli to ‘qnashuvlar uzoq davom
etgan ham da q o ‘z g ‘o lo n n in g kengayib ketishiga (qurolli g um hlar a ’zo -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

larining soni 40 mingga yetgan edi) m oyillik sezilib turgan b o 'lsa -d a , 
isyonchilar o ‘z g‘oyaiari va talablarini m a ’lum qilish u chun y ozm a va 
bosm a adabiyotdan doim o keng k o ia m d a foydalandilar.
T om as M yunserga yaqin d o iralard a 1524-yil oxiri —1525-yil boshida 
dehqonlarning ilk dasturi — « M o d d a lard a ifodalangan xat» yozilib 
tarqatildi, u n d a d ehqonlar urushining ta k tik rejalari aniq bayon etilgan edi. 
T om as M yunser feodallar bilan h a r q an d ay b itim dan voz kechishni, 
knyazlar, ritsarlar, ruhoniylam ing yerlarin i qishloq jam oalariga olib b e- 
rishni talab qildi. D ehqonlar ittifoqiga b o 'y su n ish n i rad qilgan feodallar esa 
dushm an sifatida qaralib. jazolanishga m ahkum etildi. « M oddalarda 
ifodalangan xat» dehqonlarning bosh q a h a r xil yozm a, bosm a talablari va 
shikoyatlari vujudga kelishiga sabab b o 'ld i.
B inobarin, 1526-yil 6—7-m artd a M e m m in g e n shahrida o 'tk az ilg a n
o ltita shvab otryadi rahbarlari s’ezd id a « 0 ‘n ikki m odda» n o m i o stid a 
d eh q o n lar talablarining dasturi qabul qilin d i. U n in g 3-m oddasida, m asa- 
lan, d eh q o n lar u ch u n majburiy k rep o stn o y h u q uqini bekor qilish 6, 7 , 8, 9 
va 11-m oddalarida esa barshchina, ja rim a va obroklam i cheklash talab 
etildi. 
Birinchi m odda kichik d esy atin an i bekor qilishni va k atta 
desyatinaning sarflanishi ustidan n az o ra tn i d indorlar qavm iga berish 
zarurligini bildirib, o ‘z qavmi u c h u n p a sto r tanlash huquqi belgilanishini 
talab qildi. B u «o'n ikki m odda» risola tarzida katta adad d a bosib 
ko‘paytirildi. U ning kirish qism ida va m o d d alarid a dehqonlarning tin c h - 
liksevarlik niyatlari va féodal zulm ni yengillashtirishga b o ‘lgan intilishlari 
haqida s o ‘z yuritildi. «O 'n ikki m odda» isyon ko'targan deh q o n lar orasida 
keng ta rq a ld i va ularning rasmiy d asturiga aylandL.
O m m aviy ravishda e ’lon q ilingan bu ikkala dasturni taqqoslab, 
ikkinchisi, ya’n i, « O 'n ikki modda» d astu ri birinchisidan m o ‘tadilligi b ilan
farq qilishini va nizolarni tinch y o ‘l bilan hal qilishga m oyil ekanligini 
ko 'rish m um kin. Buni bosma so ‘zning o m m a ongiga ta ’siri, am aliy natija 
va aniq talab belgilab olingan hold a b a h s va m unozaralarda h arak atlarn i 
aniqlash va bo g ‘lashda uning faolligini oshirish sifatida ham b ah o lash
m um kin. «H ozirgi paytgacha, — dey ilad i M yunser tarafdorlarining « M o d ­
dalarda ifodalangan xat»ida, - sh a h arlar va qishloqlam ing oddiy k am b ag 'al 
kishilari ruh o n iy va dunyoviy xo‘ja y in la r to m o n id a n katta qiyinchiliklarga 
giriflor etib kelinayotganligidan xulosa shuki, endi buyog‘iga b u n d ay
narsaga ch id ab ham , toqat qilib h am b o ‘lm aydi. Z ik r etilgan qiyinchiliklar 
saqlanib turgan sharoitda qon to ‘k ilm asd an ish bitm aydi». Q ard o sh la rc h a 
birlashuvga q o ‘shilishdan b o ‘yin tovlaydigan b arc h a jam iyatdan ta sh q arid a 
qo ‘yilm og‘i lozim , deyiladi xat davom ida.
K echroq yaratilgan « 0 ‘n ikki m o d d a » dasturida esa bo sh q ach a 
nuqtayi n a z a r kelishm ovchiliklam i tin c h y o ‘l bilan, am alga oshiriladigan 
aniq takliflarni o 'rtag a q o ‘yish orqali hal qilish xohishi ancha ravshan 
ifodalangan edi.
Q asrlar va rohibxonalar bosib o lin g a n d a n keyin ham isyonchilar o ‘z 
dasturlarini qab u l etib, uning m a zm u n in i b u tu n viloyat (okrug) b o ‘ylab 
bosm a shaklda e ’lon qilganliklari k uzatildi. H ujjatlam i taqqoslash sh u n i 
ko ‘rsatadiki, dasturlar, shiorlar, d a ’v atlar k o ‘p in c h a bir-biridan farq qilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M asalan , 1525-yH 9 -1 2 - m a y d a Frankoniyada isyon k o ‘targanlar to m o - 
n id a n tuzilgan « G eylbronn dasturi» M yunser tabiatiga m os «M oddalarda 
ifodalangan xaU dan h am , x alq -d e h q o n lar harakatining * 0 ‘n ikki m odda*- 
sid a n h am farqli edi. G ey lb ro n n d a qabul qilingan dastur ritsarlar, 
byurgerlar m anfaatlarini ifodalardi va m ulkdorlik (buijua) xarakterida edi.
D eh q o n la r urushi ish tiro k ch ilari o 'rtasida birlik y o ‘qligi va m anfaatlar 
h am o ‘zaro bog‘liq em asligi ularni m ag'lubiyatga olib keldi. H atto 
L y utem ing o ‘zi d eh q o n la r h ara k atin in g ko‘iam idan q o ‘rqib ketib, keyincha 
isyonchilarga qarshi chiq d i. D astlab u deh q o n lar va xo'jayinlarni o ‘zaro 
m urosaga chaqirdi, d e h q o n la m i qurolli kurashdan qaytarish u chun 
Tyuringiyaga borib qaytdi. B iroq bunga erisha olm adi, chunki Myunser* 
n in g keskin choralari u la r o rasid a katta aks-sado uyg'otgandi. O kzining 
asarlarid an b iri-« D e h q o n la m in g bosqinchi va ta lo n ch i to'd alarig a qarshi» 
sarlavhali pam fletida u isyo n ch ilarn in g asosiy kuchlarini to r-m o r keltirgan 
Shvab ittifoqi arm iyasining harakatlarini q o ‘lla b -q u w a tla d i. Bu jang 
natijasida q o ‘zg‘o lo n n in g y u z m ing ishtirokchisi o 'ld irild i. D ehqonlar 
urushining ayni ayj pallasida L y u ter o ‘z pam fletida « U larni (dehqonlam i) 
q u tu rg an itni o ‘ldirgan 
m isoli maxfiy ravishda va ochiqdan-ochiq 
kaltaklash, b o ‘g ‘ish va azo b lash lozim », deb yozdi.
U m u m a n , G erm a n iy ad a d eh q o n lar urushi XVI asrd a yuzaga kelgan 
R eform atsiya davridagi ijtim o iy harakatning b u tu n davom i bilan biiga 
q o ‘shilib 
m ulkdorlar (b u rju a ) 
inqiloblari rivojlanishining darakchisi, 
dastlabki bosqichi va G ‘arb iy Y evropa m am lakatlari ijtim oiy-siyosiy hayo- 
tidagi tu b o ‘zgarishlar ibtidosi b o ‘ldi.
Reform atsiya va d e h q o n la r urushi nem is davri m adaniyatidagi katta 
yuksalish bilan bog‘liq edi. D eh q o n la r urushi natijasida m arkaziy hoki- 
m iyat zaiflashgan va m a m la k a tn in g feodal tarqoqligi kuchaygan b o iish ig a 
q ara m asd a n , M artin L y u ter, T o m a s M yunser, U lrix fon G u tte n va 
bosh q alam in g ilg‘o r g‘oyalari y an a d a ishlanishda davom etib , Yevropadagi 
k o ‘pgin a m am lakatlarning hay o tiy am aliyotiga (Shveysariyada - Ulrix 
Svigli; Shvetsiya, N o rv e g iy a d a-Jan Kalvin; D aniyada-lyuteranchilik; Ang- 
liya, A Q S H da - p u rita n ch ilik ta rz id a) kirib bordi.
Jam iyatga, insonga n isb a ta n ilg‘or qarashlar G erm an iy ad a adabiyot, 
tasviriy sa n ’at, publitsistik risolalar, pam fletlar, paskvillar va xalq q o ‘shiq- 
lari orqali ham tarq atilard i. R eform atsiya davrining eng yirik shoiri G ans 
Saks (1 4 9 4 -1 5 7 6 ) o ‘zin in g k o 'p so n li q o'shiqlari, shvankalari, dram atik 
asarlarid a boylar o c h k o ‘zligini, «katta xo‘jayinlar» zo'ravonligini fosh qildi. 
U o lquvchilarning keng doirasi-shaharliklar, d eh q o n la r u ch u n yozdi, 
N y u rn b e rg m asterzingerlari (m o h ir ashulachilari) m aktabiga asos soldi.
R assom , o ‘ym akor u sta , tasviriy san’atga oid ko‘plab risolalar muallifi 
b o ‘lgan Albrext D yurer (1 4 7 1 -1 5 2 8 ) insonparvarlar bilan yaqin m uloqotda 
b o i i b turardi. U Bibliya v o q ea la ri asosida yaratgan rasm lariga milliy 
m a z m u n bag‘ishladi. N e m is tasviriy san’atining k o ‘pgina yirik vakillari o ‘z 
p o lo tn o larid a-R e fo rm a tsiy a davri arboblari-L yuter, M elanxton, M yunser 
va boshqalam ing realistik, c h u q u r ehtirosli va ruhiy yorq in portretlarini 
yaratishdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

F alayonli davr publitsistlari hayotiga chizgilarga kelsak, M artin L y u ter 
(1483—1546) o ‘ziga to ‘q byurgerjar oilasid an edi. U Saksoniyaning 
Eysleben sh ah rid a dunyoga keldi. 1501-yilda Erfurt universitetini tugatib, 
rohib va ruh o n iy bo'ldi. 1509-yili S aksoniyada ochilgan V ittenberg 
universitetiga falsafa va ilohiyot b o 'y ic h a professorlikka qabul qilindi.
0 ‘rta asrlardagi m istiklarning asarlari h am d a chex islohotchisi Y an 
G u s (1375—1415) g'oyalari bilan ta n ish u v jara y o n id a u katolik ch e rk o v
ta ’lim otidagi k o ‘plab ziddiyatlar va farq larn i aniqladi. Lyuter cherk o v
am alga oshiradigan ko‘plab m arosim lar, m axfiy ishlar, turli tadblrlar u c h u n
pul va h a r xil soliqlar olish zarur «xayrli ishlar»dan ekanligini in k o r q ila 
boshladi. U rivojlantirishga kirishgan « insonni d in yordam ida qutqarish* 
ta ’lim otida insonning diniy his-tuyg‘u la ri, kechinm alari asosiy o ‘rin d a 
turadi.
«Takvodor e ’tiqod bilan tirik» kalim asi uning sevimli iborasi edi. 
Lyuter fikricha, din-ayrim inson-shaxsning X udoga nisbatan m unosabati 
boMib, u vositachi va cherkov xodim lari vasiyligiga m uhtoj em as. L yuter 
ta ’lim otida dinga e ’tiqod qo‘ygan o d d iy insonlarning kasbi ruhoniylik 
boMganlar to m o n id an nazorat qilinishiga norozilik ifodalanganligidan b u
am alda insonning hayoti ustidan to ‘liq liuk m ro n lik qiluvchi butun o ‘rta asr 
cherkov tashkllotini inkor qilishga olib bo rard i. B undan tashqari, L yuter 
e ’tiqod bobida cherkov qonunlari va y o 'l-y o 'riq la rig a em as. balki asl 
m anbalarga-Bibliyaga, boshqa ilohiy kitoblarga m urojaat qilishga chorladi.
Shu tariqa u ilgarigi oddiy, d em o k ra tik xristianlikni keyingi davrdagi 
feodallashgan, byurokratik-katolik xristianlikka qarshi q o ‘ydi. R eform atsiya 
sharoitida L yutem ing xristianUkning asosiy negizlari to'g'risidagi ta lq in i 
G 'a rb iy Y evropada teng huquqlilik prinsipiga ilk burjuaziya davrida 
berilgan dastlabki izoh hisoblanadi.
Lyuter m ohiyatan o ‘rta asr byurgerligi e ’ion qilgan oddiy cherk o v
qoidasini rivojlantirdi. Yangi nizom so n jih a td a n ju d a ko‘payib ketgan 
rohiblar, ruhoniylar va Rim katoliklari m a ’m uriyatining qavm ini tartibga 
solishi lozim edi.
Indulgensiyalar-pul yoki katolik ch e rk o v oldidagi alohida xizm atlari 
evaziga gunohlari kechirilganligi h aqida papa tom onidan beriladigan 
yorliqlar sotilishiga Lyutem ing 95 ta tezis bilan qarshi chiqishl u n in g
birinchi oshkora bayonoti bo‘ldi. 1517-yili V ittenberg shahri a tro fid a 
indulgensiya savdosi qizib ketib, uni m uayyan m iqdorda pul toMashga 
qo d ir barchaga berishardi. Indulgensiyalarni sotish va boshqa og‘ir soliqlar, 
hadyalar papa hokim iyatiga katta d a ro m a d keltirardi. Shu sababli h a m
Lyuter papalik va um um an katolik cherk o v i korrupsiya botqog‘iga b o t- 
ganligiga qarshi oshkora chiqishlar qildi. M avjud ahvoldan noroziligini 
ifodalab, universitet cherkovining eshigiga indulgensiyalar sotilishiga q arshi 
o ‘z tezislarini osib quydi.
1519-yili Leypsigda b o ‘Kb o ‘tg a n m u n o z arad a L yuter papa b o 'lm a sa 
ham cherkov yashay olishi m u m k in , d ey a fikr bildirarkan, ruhoniylik 
alohida institut ekanligini inkor etd i va X udo oldida b archa xristianlai 
baravar, dedi. U Yan G usni g ulxanda y o ndirgan cherkov arboblarini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

q oraladi. L yuterning te zislari keng tarqaldi, ko‘plab pam fletlari va 
ijiurojaatlari h am e ’lo n q ilib tu rild i. M asalan, uning «N em is millati xristian 
dvoryanligiga* (1520) m u ro ja a ti G erm aniyadan tash q arid a ham m ashhur
b o ‘lib ketdi. 
,
P apa Lev 1520-yil 15-iyulda Lyuterni cherkovdan chetlatish t o g -
risida fatvo chiqardi. S h uiiga ja v o b an 10-dekabrda b u fatvoning bosm a 
nusxasi sxolastlam ing k ito b la ri, katolik huquqi to 'p la m la ri bilan qo'shib 
V ittenburg shahri darv o zasi o ld id a yoqib yuborildi. Lyuter, shuningdek, 
«A narxist fatvosiga q arshi* d eg a n pam fletini yozib ta rq a td i. Pam fletda u
p ap an in g o ‘zini anarxist d eb no m lab , im perator K arl V ga G erm aniya 
im periyasida b arc h a c h e rk o v erlarin i cherkov qaram o g ‘idan chiqarish 
talab in i q o ‘ydi. 1520—1521 -y illard a nem is xalqi orasida L yuterning n om i 
sh u darajada m a sh h u r ed ik i, cherk o v arboblaridan biri Rim ga «G erm a- 
niyaning o 'n d a n to ‘q q iz qism i «Lyuter» deb, qolgan b ir qism i h ech b o ‘l- 
m ag an d a «Rim saroyiga o ‘lim!* deb baqiradi», deya m a ’lum ot yetkazgandi.
Xorijlik ta d q iq o tc h ila rd a n biri shunday yozgan edi: «Lyuter c h a q - 
d irgan ch a q m o q ayni n ish o n g a urdi. Butun nem is xalqi harakatga keldi. 
B ir to m o n d a n , d e h q o n la r va plebeylar uning xitobnom alarida xristian 
erkinligi to ‘g ‘risidagi p a n d -n a sih a tla rin i, q o ‘zg‘olonga ishorani ko rishdi. 
Ikk in ch i to m o n d a n , a n c h a m o ‘tadil byurgerlar va ruhoniylar quyi 
qism ining katta guruhi u n g a q o 'sh ild i; um um iy oqim h atto knyazlarni ham
dom iga to rtib ketdi». K o ‘pgina insonparvarlar uning to m o n in i olishdi. U lar 
orasid a U lrix fon G u tte n va yirik insonparvar filolog F ilipp M elanxton 
(1 4 9 7 -1 5 6 0 ) h am b o r ed i. L yuterning bosm a va o g'zaki chiqishlari 
t a ’sirida G erm aniya va Skandinaviyaning ko‘pgina hukm dorlari Rim bilan 
aloqalarini uzib, o ‘z h u d u d la rid a yangi «lyuteran» cherkovlariga asos sol-
152 1-yil 2 8 -y an v ard a V orm s shahrida endigina saylangan qirol K arl V 
ishtirokida reyxstag o ch ild i. U n d a Lyuterga o ‘z qarashlaridan voz kechish 
ta k lif etildi. B iroq u g ‘o y alari nohaqligini isbotlab berganlaridagina ulardan 
voz kechishini b ayon etib , M u q ad d as kitobdan iqtiboslar keltirdi. Reyxstag 
Lyuterga nisbatan b iro r b ir q a ro r qabul qilm adi, faqat 1521-yilning m ay 
oyida Karl V u n i q a m o q q a olish t o ‘g ‘risida buyruq chiqardi. Lekin buyruq 
bajarilm ay qoldi.
L yuter 1522-yilgacha V artyunburg saroyida yashab yurdi. Bu yerda u 
Bibliyani lo tin ch a d an n e m is tiliga o lgirdi. U ning taijim asi dehqonlar 
om m asiga katta ta ’sir k o ‘rsatdi, c h u n k i ular M uqaddas kitob asl m atnining 
m azm u n i bilan tan ish ish g a m uyassar bo‘lgan edilar. S huningdek, ushbu 
ta ijim a Shim oliy Y evropa ad a b iy tilining shakllanishida ju d a kuchli om il 
b o ‘ldi L yuterning fik rich a , in so n n in g ichki taqvodorligi tashqi tartib bilan 
h a m t a ’m inlanadi. D u n y o v iy hokim iyat ilohiy h u quqqa em as, tabny 
h u q u q q a tayanadi. A yni b ir p ay td a tabiiy huquq faqat insonlam ing tashqi 
xulqini m ulki va n arsa larin i boshqaradi. Fikr erkinligi esa din sohasiga 
daxldor, insonning ich k i d u n y o si davlat yurisdiksiyasiga kirm aydi, uning 
q o n u n larid an ta sh q a rid a tu rad i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

L yuter keyinchalik maqsadi g e rm a n cherkovini papadan ajra tish d a n , 
cherkov e rla rin i uning. tasarrufidan ch iq arish d a n va cherkovni tashkiliy 
jih a td a n qayta qurishdan iborat b o 'lg a n m o 'ta d il kayfiyatdagi byurgerlik- 
knyazlik m uxolifatiga bosh bo'Idi. M o 'ta d il islohotcliilik harakatiga q a ra - 
m a-qarshi ravishda R eform atsiyaning ikkita ashaddiy y o 'n a lish i-im p e ra to r 
va knyazlar boshchiligidagi reaksion 
feodal-katolik h am d a rad ik a l- 
dem okratik targ'ib o tch i Tom as M y u n se r bosh bo'lgan inqilobiy xalq- 
deh q o n lar yo'nalishlari tashkil to p d i. L yuter hayotining oxirgi 25 yilini 
Saksoniyada kurfyust Fridrix D o n o (M udriy) hom iyligida o ‘tk a zd i. 
A iiarxiyadan q o 'rq u v uni ancha radikal protestant harakatlariga, m asalan , 
anabaptistlarga qarshi chiqishga u ndadi.
T om as M yunser (1490-1525) Ja n u b iy Garsdagi Shtolberg sh a h rid a 
tug'ildi. Leypsig h am da Mayn b o ‘yidagi F rankfurt universitetlarida tahsil 
ko'rib , ilohiyotchi bakalavr darajasini oidi. A w aliga u Lyutem ing papalikka 
qarshi chiqishlarini olqishlab tu rd i. Biroq te z orada uning m o 'ta d il 
xarakterdagi islohotlaridan o'zin i c h e tg a oldi. M yunser R eform atsiyani 
xalqona inqilobiy tushunish ifodachisi b o 'lib qoldi. R eform atsiyada xalq 
yo‘n alishining vujudga kelishi bu h ara k atd a b o iin ish boshlanayotganligini 
ko'rsatdi. M yunser jam iyat va davlatga diniy, ijtimoiy-siyosiy q arash larid a 
an c h a keskin m avqeda bo'ldi. S an o at shahri yuzaga kelgan S vikkauda 
hisoblangan anabaptistlar ta ’lim oti h a m uning ta'siri ostida shakllandi. 
A nabaptistlar (yoki qayta c h o ‘q in g a n lar) butlarni, m arosim lam i y o ‘q 
qilishni ta lab etishdi, ular «botiniy payg'am barlikka* va narsalarn in g
mavjud tartibiga qaram a-qarshi ta rz d a «ilohiy hokimiyat» davri kelishiga 
ishonardilar.
L yuterdan farqli ravishda M y u n se r e ’tiqodning bosh m anbayini 
Bibliyada em as, balki «jonli dil rozi*da, y a ’n i, inson ongida ko‘rdi.
M yunsem ing qarashlari «M od d alard a ifodalangan xat»da a n c h a aniq 
ifodalangan edi. Xat asosan dehq o n larg a qaratilgan b o iib , u la m i xristian 
íttifoqi va birodarligiga birlashishga h am d a xo'jayinlar yaratayotgan 
qiyinchiliklarni birgalashib har q an d a y vositalar bilan b a rta ra f qilishga 
d a ’vat etard i. «Xristian ittifoqi va birodarligi»da adolatli ijtim oiy tu z u m
qaro r topib, uning asosiy tam oyili u m u m iy foydaga xizmat q ilish d an iborat 
bo'lish i lo z im edi.
H okim iyatni oddiy xalqqa berish kerak, degan fikr T. M yunserdan 
boshlangan. U ning fikricha, faqat ham m a narsadan m ahrum kishigina xud- 
binlik m aqsadlaridan xoli bo'ladi va u n i u m um manfaatlari o lg 'a undaydi. 
M yunsem ing keng xalq ommasi bilan m ustahkam aloqasi uni d eh q o n lar 
harakatining sardoriga aylantirdi. X udoning mulki deganda, M yunser 
barchaga barobar b o lg a n ijtimoiy tu z u m n i tushunardi va «butun dunyo 
buyuk bir larzani boshidan kechlradi, shunday voqea yuz beradiki, kofirlar 
past qilinib, kamsitilganlar yuksaltiriladi*, deguvchi edi. Kofirlar deganda, u 
knyazlar, ritsarlar, shahar patrisiylari va xalqni ezuvchi boshqa toifalam i 
nazarda tutardi. Anabaptistlarning yetakchilari bilan biiga Svikkau shahridan 
quvg'in qilingan M yunser shundan keyin turli shaharlarda yashab yurdi, 
M yulgauzen shahrida dehqonlar u rushida qatnashdi (1525).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M yunserning h o k im iy at x alqqa berilishi lozimligi haqidagi qarashlari 
va q o id a lari T iro l d e h q o n la rin in g yo ‘lboshchisi M ixail G aysm ayer tuzib 
c h iq q a n «Zem stvo qurilishi» d astu rid a o ‘z aksini to p d i. Bu d astum ing 
m aq sad i T irolda d em o k ra tik asosda xalq respublikasini o ‘m a tish d a n iborat 
edi. D astu rd a , shun in g d ek , su d n i dem okratlashtirish, desyatina hisobidan 
k am b ag 'allar, d eh q o n larg a g*am xo‘rlik qilish, rohib x o n alam i ta rq a tib
y ub o rib , u lam in g b in o la rin i bem orxonalar va yetim xonalarga aylantirish
ta lab lari ilgari surilgandi.
R eform atsiyaning M y u n se r boshchiiigidagi radikal q an o ti to r-m o r 
keltirilishi L yuter t a ’lim o tin in g yanada yoyilishiga y o rd am berdi. G e r- 
m aniy an in g k o ‘pg in a sh a h a rla rid a rohibxonalar yopildi, isloh qilingan 
ib o d a tla r jo riy etildi. C h e rk o v m ulklarining cherkov ixtiyoridan chiq ari- 
lish id an m a n fa atd o r n em is knyazlari Reform atsiya to m o n ig a o ‘tishdi. 
C h e rk o v yerlarining d u n y o v iy hokim iyat mulkiga aylantirilishi XVI asrdagi 
G e rm a n iy a u c h u n xarak terli xususiyat bo‘ldi.
U lrix fon G u tte n (1 4 8 8 -1 1 5 2 2 ) -in so n p arv a rla r kichik avlodining 
vakili. 
K atolisizm ga q arsh i 
tan q id iy qarashlari va 
h arakatlarida u 
R o tterd am lik E razm va Io g a n n Reyxlindan ham o 'tib ketdi. 1512-yiIda 
Italiy ad a boM ganidayoq u n d a p a p a hukmdorligiga nisbatan nafrat uyg‘onib, 
u n i G erm aniyadagi b a rc h a b alo-ofatlam ing bosh sababchisi deb hisoblay 
boshladi.
G u tte n b irin c h ilard a n b o ‘lib Lyuter tom oniga o ‘td i va gusistlar 
k e tid a n borib, R eform atsiyani z o ‘ravonliksiz am alga oshirib b o'lm aydi, 
d eg a n fikrga keldi. U k ato lik ruhoniylam i, eng a w a lo , rohiblarni G e r- 
m a n iy ad a n quvib ch iq arish g a chaqirdi. 1522-yilda F ran k o n iy ad a ritsarlar 
q o ‘zg‘o lo n in i k o ‘targ an yirik risar Frans fon Z ikkingenning eng yaxshi 
y o rd am c h isi va safdoshi b o 'lib , o ‘zi ham ritsarlardan chiqqanligi bois 
ritsa rlar tabaqasini id e allash tirib , jam iyatni siyosiy qayta q urishda uning 
im koniyatlariga k atta u m id b o g ‘lardi. 0 ‘z pam fletlarida G u tte n nsarjar 
sh ah arlik lam in g h am , d e h q o n la rn in g ham do'stlari bo lishi m um kinligini 
isbotlashga intilib, u la rn i birgalashtb knyazlar va episkoplarga qarshi 
ch iq ish g a chaqirdi. R itsarla r q o ‘zg‘oloni m ag'lubiyatga uch rag ach , u 
Shveysariyaga qochishga m a jb u r b o ‘ldi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---