tirilgan b o ‘lsa-da, haqiqiy om m aviylikka erisholm adi. U sh b u shakllam ing
barchasi tarixiy istiqbollilik nuqtayi nazaridan bosm a m a tb u o t yordamidagi
xalqaro axborot alm ashinuviga h e c h ham teug kelolm asdi.
Bosm a m atbuotning vaijudga kelishi bilan
xalqaro hayotning tarixan
te z va yuksak sam ara beradigan om m aviy-ijtim oiy sohasi paydo b o ‘ldi.
A ntik dunyoda va o ‘rta asrlarda kitoblam i ayirboshlash xalqaro m unosa-
b atlar uchun n aqadar m uhim aham iyatga ega b o ‘lgani csim izda, albatta.
A m m o o*sha vaqtlardagi ax borot alm ashinuvini X V asrla rd a boshlangan
ja ra y o n lar bilan solishtirib • b o'lm aydi, chunki G u te n b e rg ixtirosi axborot
ommaviyligiga m utlaqo yangi sifat bag'ishladi va uni keskin ravishda ancha
yuqori pog‘onaga ko ‘tardi.
Bosm a m atbuot o 'z in i h ududlar, m illatlar va d av latlararo hayotning
noyob usuli sifatida nam oyon etdi. Shu vaqtlardan boshlab odam lar
to m o n id an axborotni jam lash, saqlash, tarqatish, b ir s h a h a r yoki m am -
lakatdan boshqasiga k o ‘chirish u chun deyarli cheksiz,
qiyinchiliklar
tu g ‘dirm aydigan im koniyatlar vujudga keldi. O m m aviy axborotni keng
tarqatish uchun uzoq asrlar davom ida jiddiy m u a m m o b o 'lib kelgan
m asofa, yuk, vaqt va til m asalalari o ‘z yechim ini topdi. C h u n k i xabarlarni
hatto boshqa tillarga tarjim a qilish va bosish h am k o ‘proq texnikaviy
im koniyatlarga bog‘liq bo ‘lib qoldi.
Sayyoramiz va insoniyatning fizikaviy jih a td a n birligiga qaram asdan,
kishilik jam iyati tarixida uzoq m ingyilliklar davom ida x alq lar va elatlarning
m afkuraviy va m a ’naviy farqlari ju d a katta bo‘lib keldi. U sh b u o ‘ziga xoslik
hozir ham saqlanib qolayapti. A m m o bunday o 'zg a ch alik la m i, m asalan,
XV asrdagi tafovutlar bilan solishtirib bo‘lmaydi. C h u n k i o ‘tgan 4—5 asr
m obaynida ja h o n xalqlari bir-birlariga ancha yaqinlashdílar va bu o ‘zaro
ham korlikka jurnalistika ulkan hissa q o ’shdi.
Axborot alm ashuvi am aliy jih a td a n faqat bosm a m a tb u o t yordam ida
haqiqiy om m aviy xarakterga ega b o 'la oldi. B ugungi k u n d a ommaviy
axborot tufayli dunyo ruhiy jih a td a n ham yaxHt b ir ham jam iyatga aylanib
borm oqda, Bir osm on ostida, b ir havo, suvdan b a h ra m a n d b o ‘lib
yasha-
yotgan o dam lar bevosita o ‘zaro fikr alm ashuvga h am erislim oqdalar. Yer
yuzidagi barcha m am lakatlar vaqti kelib yaxlit d u n y o ham jam iyatiga
birlashishlari tabiiy. Bunga u la m i XX asr oxiri — X X I a s r boshlarida keskin
jadallashib ketgan ekologik m uam m olar, O IT S va b o sh q a kasalliklar,
giyohvandlik, terrorizm kabi xavflar undaydi. G u ten b e rg esa ushbu birla-
shishga katta hissa qo ‘shgan shaxs sifatida tarixda qoldi.
Bob xulosasida aytm oqchi b o ‘lgan asosiy fikrim iz sh u n d a n iboratki,
om m aviy m atbuot paydo bo‘lishi aynan Y evropadagi U y g ‘onish davriga
t o ‘g ‘ri kelgani bejiz em as. Insoniyat yangi tarixiy bo sq ich chegarasiga yetib
kelishi unga yangi m azm undagi om m aviy axborot va sh u n d a y m a’lum otni
yetkazadigan vositalar kerakligini belgilab berdi. O m m av iy axborotni
tarqatish zaruriyati esa bosm a m atb u o t paydo b o iis h ig a o lib keldi. Bosma
m atbuot ixtirosi Yevropa Renessansining asosiy k o ‘rsatk ich i va vositasi
www.ziyouz.com kutubxonasi
bo ‘lgan, d esa k , yanglishm asak kerak. C h unki Uyg‘om shga xos, ya m
e 'o y a la rn i faq at te z va keng om m aga ta rq a tish yo‘li
bilangina ushbu buyuk
davrga xos ilm iy va m a ’naviy y u tu q la m i targ‘ibot qihsh h am d a bugun
b u tu n d u n y o ahJi ulug‘lab kelayotgan ulkan natijalarga en sh ish m um kin
edi. Q isq a q ilib aytganda, om m aviy axborotsiz Renessans d a v n h ech
q ac h o n sh u n d a y ulug'vorlik kasb e ta olm asdi.
.
M a z k u r fik r isbotini biz kutilm agan b ir m anbada ham uchratdik.
T aniqli siy o satsh u n o s Zbignev Bzejinskiy o ‘zining «Buyuk shaxm at taxtasi*
deb n o m la n g a n kitobida yozishicha, sayyoram iz m intaq alan n in g o zaro
siyosiy h am k o rlig i besh yuz yil oldin boshlangan. Bu esa bosm a om m aviy
m a tb u o tn in g p ay d o b o ‘Iish davriga t o ‘g‘ri keladi.
J a h o n ju m a listik asi tarixida G uten b erg bilan bog liq y an a bir
k u zatu v im iz bor. O datda, biror b ir ijtim oiy yo‘nalishnm g asoschisi deb
m azk u r so h a d a bevosita faoliyat ko'rsatgan shaxsga aytiladi. Ju m a listi-
kaning aso sch isi sifatida dunyo fanida Iogann G utenberg qabul qilingan.
A m m o u n itig o ‘zi biror jurnalistik asar yozgani ta n x d an m a lum em as.
H o zirc h a b o r m a ’lum otlarga ko‘ra, u b unday asar yozm agan h an v S h u n
d ay ek a n , q a n d a y qiUb u ju m alistikaning asoschisi boMishi m um kin. ^
U sh b u savolga to ‘g‘ri javob topish u ch u n biz jum alistikaning m a n olan
va m ezo n larin i to ‘liq o'rganib chiqdik. N atijada,
shunday xulosaga keldikki,
ju m a listik a sohasining yetakchi ko ‘isatkichi yozish m ahorati em as uning
asosiy m e z o n i sh u yozilgan narea tarqalishining ommaviyligiga erishishdir.
C h unki yozishni boshqa soha vakillari, m asalan, yozuvchilar yoki tanxchilar
ham uddalaydi. A m m o ulam i h ech kim jum alist deb atam aydi. Aynan
om m aviy ax b o ro t vositalarida chiqishlar qiladigan odam iarga shu nom msbat
berilishini h a m m a biladi. D em ak, bu biz uchun ju d a m uhim xulosa-
ju m a listik an in g asosiy, bosh xususiyati-ommaviylik
M a z k u r m asala yuzasidan y an a b ir um um lashm a fiknm izm keltir
m o q ch im iz. B irin ch i bob m ateriallaridan shunday b ir yakun ayon bo Idiki,
iitim oiy a x b o ro tn i te z va keng om m aga yetkazish zarurligi ju m aljstikaning
nafaqat vuju d g a kelishiga, balki sh u bilan b ir qatorda
uning shakllam shiga
h am asos b o 'lib xizm at qildi. Y a’ni, aynan shunday talablaiga javob
beradigan a s a rla r jurnalistika dunyoga kelishiga va rivojlanishiga sababchi
boU aan
D e m a k , ikkinchi nuqtayi nazardan ham , y a m , ju rnalistika
shaldlanishiga, u n in g yangi y o ‘nalishlari va turlari asoslam shiga ham axbo
ro tn i o m m a g a te z va iloji b o rich a keng tarqatish zarunyati sabab bo 1-
ganligi to ‘g ‘risidagi xulosa kelib chiqádi.
V a n ih o y a t, u sh b u bobga tegishli oxirgi fikrm uz. B in n ch i b obda biz
G u te n b e rg g a c h a h am qadim iy Sharqda b ir qan ch a bosm a usullar bo I-
gan in i isbotlay o ld ik , deb o ‘ylaym iz. S huning u ch u n uni Y evropa usuhdagi
b osm a m a tb u o tn in g asoschisi, deb qabul qilsak, to ‘g ‘ri bo ladi.
Y ev ro p a b o sm a usuli te z orad a dunyoda yetakchi o rm m egallab oldi.
0 ‘sha v a q tla rd a n buyon hozirgacha Y evropa dunyo tam addum m boshqarib
kelm oqda.
B izn in g ch a, ushbu yetakchUikning asosiy o m ih ushbu q it a
d av latlarin in g b o sh liq b ri nafaqat o ‘z m am lakatlam n balki b u tu n dunyom
q am ra b o ig a n keng doirada tu rli xalqlarga tegishli axborotni tarqatish
www.ziyouz.com kutubxonasi
im koniyatiga ega bo'lganliklaridadir. A m m o Y aponiya, X itoy va O siyodagi
ayrim boshqa m am lakatlarning XX asr oxiri — XXI asr boshida keskin
rivojlanishi bizda yaqin chorak asrda S harq yanada dunyo tam ad d u n in i
boshqara boshlaydi, degan um idni o ‘yg‘atm o q d a.
Do'stlaringiz bilan baham: