Jurnal 1918-yil dekabr oyidan chiqa boshlagan

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali.
2020. № 5.
www.xtjurnali.zn.uz
qilamiz.
Xususan, markaz 
– koordinatalar boshida va radius – bo‘lganda, Gali
-
ley geometriyasidagi aylana nuqtalari koordinatalari qanoatlantiruvchi tenglik – aylana 
tenglamasi 
bo‘ladi, yoki 
.
Bu tenglikni qanoatlantiruvchi nuqtalarning geometrik o‘rni esa 
va 
nuqtalardan o‘tuvchi va 
koordinatalar o‘qiga parallel to‘g‘ri chiziqlar 
bo‘ladi. (3-rasm).
Demak, Galiley geometriyasida aylana 
– o‘qiga parallel ikki to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘lar 
ekan.
Tabiiyki bu “aylana” o‘quvchilarda hosil bo‘l
-
gan Yevklid ma’nosidagi aylana tasavvuri bi
-
lan hech bir umumiylikka ega emas. Umuman 
boshqacha yangi, tushuncha va tasavvur hosil 
qiladi.
Bunga sabab, aylana ta’rifida qatnashgan 
masofa atamasining Galiley geometriyasidagi 
ma’nosidadir. Demak, ta’rifda qatnashayotgan bir tushunchaning o‘zgarishi o‘quvc
-
hi uchun umuman tasavvur qilish imkoni qiyin bo‘lgan, bir-biri bilan ta’rifdan boshqa 
umumiyligi yo‘q ikki xil geometrik obrazlarni bir ma’noda qabul qilishdek qiyin vazifani 
yuklaydi.
Ikkala geometriya haqidagi tasavvurga ega bo‘lish va ularning har biriga xos tu-
shunchalarni farqlay olish o‘quvchida geometriya fani imkoniyatlari va undagi ta’rifning 
ahamiyatini baholash ko‘nikmasini hosil qiladi.
Shu maqsadda biz Galiley geometriyasiga oid bo‘lgan o‘zbek tilidagi manbalar 
haqida ma’lumotlarni keltirdik. Bu adabiyotlardan foydalangan holda, o‘rta maktabda 
to‘garak, fakultativ darslar tashkil qilish mumkin hamda pedagog xodimlar malakasini 
oshirish kurslarida maxsus kurs sifatida foydalanish, geometriya fanining o‘ziga xos 
go‘zalligi bilan tanishish imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. A. Artiqboyev. Qadimiy fanga zamonaviy nazar. – T.: “Fizika, matematika va 
informatika” jurnali, 2004 y. 3-son.
2. O. B. Berdiyeva. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda noyevklid geometriya ele
-
mentlarini tushuntirish usullari. – T.: “Zamonaviy ta’lim” jurnali, 2017-yil 4-son. 68-72 b.
3. А. В. Хачатурян. Геометрия Галилея. – М.: Библиотека “Матиматическое 
просвещение”, 2005.
4. I. Xatamov, Sh. Fayzullayev. Lobachevskiy tekisligining giperboloid ustidagi 
talqini. – T.: “Fizika, matematika va informatika” jurnali, 2019-yil 1-son. 81-87 b.
5. A. A’zamov, B. Haydarov, E. Sariqov. Geometriya, umumiy o‘rta ta’lim maktab-
larining 7-sinfi uchun darslik. –T.: Yangiyo‘l poligraf servis, 2017. 10-42 b.

---

79