Álipbeni oqıtıw sabaqlarına qoyilatuǵın tiykarǵı talaplar
Baslawısh klass oqıwshıları menen ótkiziletuǵın “Álipbe” sabaǵı barısında
álipbeni oqıtıwǵa baylanıslı tiykarǵı pedagogikalıq talaplar tómendegilerden ibarat:
1. Muǵallimniń sózi anıq hám túsinikli, oqıw materialları balanıń jas
ózgesheliklerine say jeńil, qolaylı bolıwı tiyis. Lekin oqıw matеrialları hádden tıs
45
jeńil de bolmawı kerek, onday waqıtta balanıń oqıwǵa degen qızıǵıwshılıǵı tez
sóniwi múmkin. Bunnan tısqarı sabaqlıqtıń, kórgizbe qurallardıń dizaynide ráńbe-
ráń balanıń qızıǵıwshılıǵın arttırıp ózine tartatuǵın bolıwı lazım. Sonıń menen
birge oqıw materialları qıyın bolmawı da kerek, sebebi balanıń shaması jetpeytuǵın
qıyın material balanı tez sharshatadı hám oqıwǵa bolǵan talabı páseyip ketedi.
Solay etip, oqıw materialları balaǵa túsinikli bolıp ol túsiniklilik talabı bolǵan
“jeńilden-awırǵa”, “belgiliden-belgisizge”, “jaqınnan-alısqa” degen didaktikalıq
principler arqalı ámelge asadı.
2. Sawat ashıw dáwirindegi tiykarǵı oqıw materialları: jeke sózler, sóz
dizbekleri, gápler, gáp birikpeleri. Bul materiallar balaǵa tanıs bolıwı hám onıń jas,
jeke, fiziologiyalıq hám psixologiyalıq ózgesheliklerine say bolıwı lazım. Sonıń
menen birge bul materiallar balaǵa tanıs bolıwı menen birge sóz dizbekleri menen
gáplerdegi ses hám háripler de balaǵa tanıs, túsinikli hám ańsat bolıwı tiyis.
Demek hár bir sóz tanıs hám aytılıwı jaǵınan jeńil bolsa bul sózdi oqıw da, jaziw
da jeńil boladı bala oqıw materialın tez meńgeredi. Eger sóz balaǵa tanıs emes,
uzın hám aytılıwı qıyın bolsa, onday sózler jańa oqıw hám jazıwdı úyrenip atırǵan
balaǵa túsiniksiz, qıyın boladı. Bunday jaǵdayda álipbeni oqıtıw basqıshına jańa
qádem basqan oqıwshılardıń oqıwǵa degen ıqlası tómenlep ketedi.
Sawat ashıw basqıshına jańa qádem basqan oqıwshılarǵa tanıs sózlerge
qorshaǵan ortalıqtaǵı ózleri kúnde kórip júrgen zatlardıń atları, olarǵa tanıs
túsinikler hám aynala átiraptaǵı adamlardıń atamaları kiredi. Bul zat hám kórinisler
balaǵa qansha tanıs bolsa, olardıń atları da soysha tanıs boladı. Demek sawat ashıw
dáwirinde oqıwshılarǵa abstrakt túsiniklerdi emes, al konkret túsiniklerdi
bildiretuǵın sózler úyretiliwi lazım boladı.
3. Álipbe sabaqlıǵına qoyılatuǵın tiykarǵı pedagogikalıq talaplardıń biri -
kórgizbelilik. Bul talap baslawısh mektep tájiriybesinde burınnan qollanılıp
kiyatırǵan bilimlendiriw diziminiń barlıq muǵallim hám pedagog-xızmetkerlerdiń
húrmetine bólengen dástúrge aylanǵan, turaqlı túrde qollanılatuǵın usıl. Bul usıl
46
házirgi texnikalıq qurallar hám jańa pedagogikalıq texnologiyalardıń háwij alıp
rawajlanǵan dáwirinde de ráńbe-ráń slaydlarda, multimediya hám vidio
kórinislerde de qollanıladı. Shınında da, ásirese baslawısh klasslarda kórgizbe
qurallarsız birde bir sabaq ótkerilmeydi dese boladı. Óytkeni “Álipbe”ni oqıtiw
barısında hár qıylı (kespe háripler hám buwınlar, magnit taxta, kartochkalar,
tablicalar,predmetli hám syujetli kartinkalar, hárip lentası, kartonnan islengen
tasma, hárip kassası, sxemalar, tarqatpa materiallar, hár túrli súwretler) kórgizbe
quralları oqıwshılardıń qabıllaw ózgesheligine say oqıw materialları bolıp tabıladı.
Álipbeni oqıtiw sabaqlarında qollanılatuǵın kespe háripler, tablicalar, sxemalar,
oyınshıqlar, túrli zatlıq modeller, mulyajlar, jeke zatlardıń kórinisleri hám syujetli
súwretler, plakatlar, hár túrli didaktikalıq materiallar – hár bir sabaqtıń sapasın
arttıratuǵın eń tiykarǵı qurallar bolıp esaplanadı. Bularsız “Álipbe” sabaǵın kóz
aldımızǵa keltire almaymız.
Taǵı bir toqtalıp ketetuǵın másele, kórgizbe qurallardı tek atına ǵana mázi
qollansa da jaqsı nátiyje bermeydi, kórgizbe qurallardı durıs hám óz ornında
paydalanıw lazım. Oqıwshılarǵa hesh nárse túsindirmey tek kórgizbe qurallar
menen klasstı toltırıp ildirip qoyǵan menen oqıwshınıń ańına olar ózlerinen ózleri
jetip barıp, sińip ketpeydi. Bunnan tısqarı kórgizbe qural túrlerın hádden tıs
qollanıp, sabaqtı awırlatpay, oǵan berilgen waqıttı bosqa jibermey, yamasa
oqıwshıǵa jazıwdı úyretpey, sabaqtı awızsha ótiw menen sheklenbey hár bir
minuttan únemli paydalanıwdı baslawısh klass muǵallimleri jobalastırıp qoyıwı
lazım. Kórgizbeli qurallardan durıs, óz ornında paydalanıw muǵallimniń
kreativliligine, pedagogikalıq sheberligine, dóretiwshilik qábiletine hám jumıstı
jańa pedagogikalıq texnologiya usıllarınan keńnen paydalanıp júrgiziw dárejesine
de baylanıslı.
4. Oqıw materiallarınıń tálim-tárbiyalıq mánisi. Sawat ashıwǵa úyretiw
dáwirinde, ásirese “Álipbe” sabaqlarında oqıwshılardıń bilimin, oy-órisin hám
oqıw iskerligin arttırıw ushın eń kerekli maǵlıwmatlar beriw menen bir qatarda
47
olardı adamgershilikke, gózzallıqqa, miynetti súyiwge hám joqarı ruwxıy
pazıyletlerge bólendirip tárbiyalaytuǵın oqıw materialları usınıladı. Sabaqlıqta 1-
sentyabr – Ózbekistan Respublikasınıń ǵárezsizlik kúni, jayna-jasna tuwılǵan
úlkem Qaraqalpaqstan!, elimizdiń gerbi hám bayraǵı, ǵárezsiz Ana Watan,
respublikamızdıń ruwxıy miyrasları anıq berilgen materiallar hám balalar
ádebiyatı, xalıq awızeki dóretpeleriniń úlgilerinen paydalanıp sabaq barısında
gúrrińlesiw ótkiziw álipbeni oqıtıw dáwiriniń tiykarǵı waziypalarınıń biri bolıp
tabıladı. Demek oqıwshılarǵa ápiwayı bilim tiykarların beriw menen birge hár
tárepleme jetik insan etip tárbitalaw maqseti de júzege asırılıwı lazım.
Tallawǵa arnalǵan hár bir jeke sózler hám gáplerdiń ózi de tek túsinikliligi
jaǵınan ǵana emes mazmunı jaǵınan da bilim, tálim-tárbiya beriw talaplarına say
bolıwı dárkár.
Jeke jumıs. “Álipbe” sabaǵında hár bir oqıwshı menen júrgiziletuǵın jumıs
májbúriy túrde qollanılatuǵın eń tiykarǵı usıllardıń biri bolıp tabıladı. Mektepke
balalar hár túrli dárejedegi tayarlıq penen keledi. Mısalı, olardıń gey birewleri
balalar baqshasında tárbiyalansa, taǵı basqaları repetitorlarǵa, hár túrli tayarlıq
otınlarına, al kópshilik bólegi shańaraq jaǵdaylarında úylerde tárbiyalanǵan boladı.
Usıǵan baylanıslı birinshi klass oqıwshılarınıń fiziologiyalıq, psixologiyalıq hám
jeke ózgeshelikleri: qabıllawı, oylawı, dıqqatı, is-háreketi hám den sawlıq
jaǵdayları hár túrli bolıp keledi.
Bul dáwirde bala ele oyın iskerliginen oqıw iskerligine tolıq óte almaydı,
balada oyınnan oqıw miynetine, juwapkershilikke ótiw processi júz beredi. Sol
sebepli muǵallim hár bir balanıń jeke hám psixologiyalıq ózgesheliklerin esapqa
alıp hár qaysısı menen jeke jumıs alıp barıwı tiyis. Eger muǵallim oqıwshı menen
jeke jumıs alıp barmasa balaǵa birdey bilim beriw haqqındaǵı talabın orınlawı
qıyın boladı.
48
1.
Baslawısh klasslarda sawat ashıwǵa baylanıslı tiykarǵı pedagogikalıq
talaplar nelerden ibarat?
2.
Sawat ashıw dáwirindegi tiykarǵı oqıw materialları nelerden ibarat?
3.
Álipbe sabaqlıǵına qoyılatuǵın tiykarǵı pedagogikalıq talapları nelerden
ibarat?
4.
Oqıw materiallarınıń tálim-tárbiyalıq mánisi nelerden ibarat?
5.
Muǵallim oqıwshı menen jeke jumıstı qalay alıp baradı?
Do'stlaringiz bilan baham: |