Jumasheva G. X. ÁLipbeni oqíTÍw metodikasí



Download 2,07 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/81
Sana24.04.2022
Hajmi2,07 Mb.
#578708
TuriУчебное пособие
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   81
Bog'liq
lipbeni oqtw metodikas

 


39
 
Álipbeni oqıtıw metodıkası tariyxına sholıw 
Házirgi kúngi sawat ashıwǵa úyretiw metodlarına tiykarınan hárip, buwın, 
ses, putin sezler analitikalıq, sintetikalıq, analitika-sintetikalıq metodlar kıredi. Biz 
endi usı oqıtıw metodlarıniń tariyxına qısqasha toqtap ótemiz. 
Hárip metodı
. Bul metod bunnan 2000-jıllar burıy Greciya menen Rimde 
qollanılǵan. Bul Evropada XV ásirdiń ortalarınan baslap, XIX ásirdiń ekinshi 
yarımına shekem qollanılǵan, al Rossiyada XVI ásirdiń ortalarınan, XIX ásirdiń 
ekinshi yarımına shekem qollanılǵan. Buniń tiykarǵı mánisi dáslep háripti úyrenip, 
keyin háripti háripke qosıp oqıw. Bunday jol menen háripti úyrengennen keyin 
jazıwdi úyretiwge ótedi. Bunday etip oqıw menen jazıwǵa úyretiw bir neshe jıl 
dawam etken. Bul háripler menen buwınlardı yadlaw jolı menen ǵana iske asqan. 
Sonlıqtan sawat ashıwǵa úyteriw bir neshe jıllar dawam etken. Bunday oqıtıw 
sistemasındaǵı qıyıpsılıqlı boldırmaw maqsetinde bunnan qolaydı dep tabılǵan 
buwın metodınıń payda bolıwına alıp keldi. 
Buwın metodı
hárip metodına qaraǵanda bir qansha ózgeshelikke iye. 
Dáslep bunda da bir neshe hárin penen tanıstırıladı keyin buwın principine ótedi. 
Bunda háripti háripke qosıp oqımay, muǵallim buwınlardı aytadı, oqıwshılar onıń 
izinen tákirarlaydı hám
 
yadlap qaladı. Bunda dáslep tanıs sózler ústinde buwın 
boyınsha analizleydi. Keyin sintetikalıq metod penen sózdi oqıydı. Usınday 
shınıǵıwlar ústinde islegennen soń qısqa gápler oqııwǵa ótedi. Qaraqalpaqstanda 
burınları eski mekteplerde bul metod keńnen qollanılǵan, sebebi háriplerdiń ózi de 
dawıslı ses penen dawıssız sestiń birigiwinde (álip, be, te, se, ze) qollanılǵan. 
Bul metod házip metodına qaraǵanda bir qansha qolaylı metod dep 
esaplanıldı. Sebebi, oqıwshılar buwınlardı tez yadlap, ózleriniń tanıs sózleri 
ústinde isley aladı. Biraq sózge buwın, hárip boyınsha analiz jasay almaǵanlıqtan 
hárip, buwın, sózlerdiń mánisin ańǵarıwǵa múmkinshilik bermeydi. Bul túsinik 
oqıw principine qarama-qarsı qubılıs boldı. 


40
Seslik metodı
nıń tiykarǵı maqseti sózdiń seslerin úyretiw hám onnan keyin 
háriplerdi úyretiw bolıp tabıladı. Bunda dáslep muǵallim gáp ishindegi sózlerdiń 
sesleri menen tanıstıradı. Keyin sol seslerdiń háribin kórsetedi. Onnan keyin tanıs 
sózlerli usı principke súyenip oqıtadı, keyin jazıwdı úyretedi. 
Bul metod dáslep XVI esirde Valentin İkel`zamer tárepinen usınıldı. Al 
Batıs Evropada XVIII ásirdıń ekinshi yarımında taralǵan, al XIX ásirdiń baslarında 
bul Rossiyaǵa taraydı. 
Bul metodtı qollanıwda sol dáwirde hár qıylı kóz-qaraslar boldı. Ayırım 
pedagoglar sawat ashıw dáwirinde sóz, ses, háripti úyretip, onnan buwın, sóz 
quraw principine qaray barsa, geyparaları sóylewden, sóz, sózden buwın, ses, 
háripti úyretiw principine qaray bardı, al úshinshi bir toparı eki principti aralastırıp 
alıp bardı. Juwmaǵında seslik analitikalıq metod, seslik sintetikalıq metod, seslik 
analitika-sintetikalıq metodları menen jumıs alıp barıw máselesi kelip shıqtı. 
Seslik analitikalıq metodı
nda bir gáp alınadı sonnan sózler bólinip alınadı. 
Olar óz gezeginde buwınlarǵa bólinedi, buwın seslerge, háriplerge bólinip 
kórsetiledi. Nátiyjede oqıwshılar ayırım háriplerdi bilip aladı. 
Bunday metod penen islew ushın bir gáp ústinde islewge qansha waqıt 
ketetuǵınlırı belgili. Hár bir sóz ústinde bólek-bólek islewge tuwra keledi. Bunda 
da oqıwshınıń yadlaw, kóriw procesleri belsene qatnasadı, túsiniw procesi passiv 
halda xızmet etedi, sonlıqtan oqıwshınıń sanasınıń rawajlanıwı da passiv jaǵdayda 
boladı. 
Seslik sintetikalıq metodtıń tiykarı dáslep sesderdi úyreniwden baslanadı. 
Sonnan keyin tanıs háriplerge qarap seslerden buwın, buwınlardan sózler jasaw 
principine ótedi. Seslik sintetikalıq metodtıń negizin salǵan nemec pedagogi 
G e n r i x Stefani (1761—1850) boldı. XIX ásirdiń 60-jıllarına kelgende 
Rossiyada seslik sintetikalıq metodtı N. A. Korf sawat ashıw barısında qollanıwdı 
usındı. Bul metod penen sawat ashıwǵa úyretiw ayırım ses hám háripler menen 
tanıstırıwdan baslanadı. Bir neshe ses hám háriplerdi úyrengennen keyin olardan 


41
buwın hám sózlerdi qosıp oqıw hám jazıp úyretiw talap etiledi. Usınday háripler 
menen bildirilgen seslerdi aytıp barıw barısı oqıw dep júrgizildi. Bul metodtıń 
tiykarǵı kemshiligi-seslerdi sóz dep, buwınnan bólip alıp, jeke úyretiwinde, seslik
sintez usılın tiykarǵa alıp, al seslik analiz metodın qollanbawında bolıp tabıdadı. 
Negizinde, bunday tek seslik sintetikalıq metodtı qollanıp oqıw oqıwshılardıń bir 
tárepleme úyrenip, 
al 
onıń negizine túsinip otırıwına sol arqalı oqıwshılardıń 
sanasınıń rawajlanıwına tásir jasawına múmkinshilik bermeydi. 

Download 2,07 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish