|
Қшгедм ўсиш
9.6-расм. Горизонт томонларини ой ва соат ёрдамида аниқлаш
қир, тепалик, водий, жар ва сойларнинг жануб томо-нида қор шимол томонидагига қараганда тез эрийди. Тоғ ёки тепанинг жануб томонидаги ўсимликлар ши-мол томонидагига қараганда эрта қурий бошлайди. Ме-вали дарахтларнинг жануб томонига қараган шохидаги мевалари тезроқ пишади. Дарахт ва катта тошлар усти-да ўсган майда ўсимликлар шимол томонда қалинроқ, жанубда эса сийрак бўлади. Бундай белгилар табиатда кўп учрайди.
9.5. Азимут бўйича ҳаракатланиш
Азимут бўйича ҳаракатланиш моҳияти жойда бе-рилган ҳаракат йўналишини ва масофа аниқташни ўз ичига олади. Ҳаракат йўналишини компас ёки гиропо-лукомпас ёрдамида, масофани эса жуфт қадамлар сони билан аниқлаш мумкин.
Азимут бўйича ҳаракатланиш маълумотлари ( нуқ-талар орасидаги йўналиш ва бурилиш жойи магнит азимути ва улар орасидаги масофа) йирик масштабли карта ёрдамида аниқтанади.
Азимут бўйича ҳаракатланиш учун маълумотлар тай-ёрлашда жойни картадан ўрганиш, участкалар бўйича маршрут ва ориентирлар танлаш, йўналишлар магнит азимути ва ориентирлар орасидаги масофаларни аниқ-лаш, олинган маълумотларни картага тушириш ёки ҳаракат схемасини тузишдан иборат.
Жойни ўрганишда унинг ўтиб бўлишлилик, душман кўзига кўринмаслик ва ҳимоялаш қобилияти, қи-йин ўтиб бўлишлилик ва ўтиб бўлмаслик, мавжуд тўсиқ-лар ва уларни четлаб ўтиш йўллари баҳоланади.
Маршрут расми жойнинг характерига, ориентирлар мавжудлигига ва ундаги ҳаракатланиш шароитига боғ-лиқ бўлади.
Маршрут танлашдан асосий мақсад белгиланган пунктгача душман кўзига кўринмасдан яширин ва тез етиб боришдир.
Шундай маршрут танлаш зарурки, ундаги йўл бу-рилишлари минимал миқдорда бўлиши керак. Жойда маршрут бурилиш нуқтасини осон ажратиш учун ори-ентирлар яқинига (гумбаз типидаги қурилишлар, чор-раҳалар, геодезик таянч пунктлари) белгилаш керак.
Кундузи маршрут бўйича пиёда тартибда ҳаракат-ланиш пайтида ориентирлар орасидаги масофа 1—2 км; машинада йўналиш ҳаракатини гирополукомпас бўйи-ча ҳаракатланаётганда 6—10 км дан ошмаслиги керак. Кечаси маршрут бўйича ҳаракатланганда ориентирлар кўпроқ белгиланади.
Белгиланган пунктгача яширин етиб боришни таъ-минлаш учун маршрутни сой бўйлаб, дарахтзор мас-сиви ва бошқа объектлар бўйича ўтказиш зарур бўлади. Маршрут танлаш варианти 9.7-расмда келтирилган.
9.7-расм. Азимут бўйича ҳаракат маршрутини танлаш
Танланган ориентирларни думалоқ ичига тушириб тўғри чизиқ билан туташтирилади. Маршрут йўнали-
идаги дирекцион бур-чаклар транспортир ёки артиллериядоираси билан ўлчанади. Ўлчаш хатолиги ± 1—2° дан ошмаслиги ке-рак. Бундан ҳам аниқроқ ўлчаш учун хордоугломер-дан фойдаланилади.
Ўлчанган йўналиш ди-рекцион бурчаги магнит азимутига айлантирилади.
Ҳаракат маршрутидаги танланган ориентирлар ора-сидаги масофа циркуль — ўлчагич ёрдамида чизиқ-ли масштаб бўйича аниқ-ланади. Агар маршрут те-палик ёки тоғли жойлар-дан ўтган бўлса карта бўйича ўлчанган масофа-га тузатма киритилиши лозим бўлади.
Аниқяангац магнит ази-
мутлари ва масофалар СИН-
чиклаб текширилади, чун-ки бирон бир азимут ёки
масофа ўлчашда йўл қўйилган хатолик натижасида марш-рутдан четланиш ёки ориентир йўқотиш мумкин.
Азимут бўйича ҳаракатланиш ҳақидаги маълумот-лар картага туширилади. Агар картани ўзи билан мар-шрутга олиб чиқиш имконияти бўлмаса, у ҳолда мар-
9.8-расм. Азимут бўйича ҳаракатланиш схемаси
9.1- жадвал
№
|
Йул
участкаси
|
Дирек
цион
бурчак
|
Йунал
тузатма
|
Маг
нит
азимут
|
Масо
фа
(м)
|
Вак,т
(мин)
|
Жуфт
Кадам
масофа
|
1.
|
Урмончи уйи —
|
|
|
|
|
|
|
|
KypFOH
|
44
|
9°
|
35
|
675
|
10
|
450
|
2.
|
KypFOH — ЧОр-
|
|
|
|
|
|
|
|
ра^а
|
347
|
9°
|
338
|
750
|
11
|
500
|
3.
|
Чоррах,а — гум-
|
|
|
|
|
|
|
|
баз
|
56
|
9°
|
47
|
930
|
14
|
633
|
4.
|
Гумбаз — йул
|
|
|
|
|
|
|
|
остидаги кувур
|
355
|
9°
|
346
|
980
|
15
|
653
|
шрут схемаси (9.8-расм) ёки жадвал (9.1-жадвал) ту-зилади.
Схема қуйидаги кетма-кетликда тузилади. Бир ва-рақ тоза қоғозга бошланғич нуқта, бурилишдаги ори-ентирлар ва маршрутдаги охирги нуқта (пункт) туши-рилади. Схемадаги ориентирлар жойлашиши картадаги шартли белгилар билан белгиланиб, ориентирларнинг тартиб рақами ёзиб қўйилади ва тўғри чизиқ билан туташтирилади.. Ҳар бир чизиқ қаршисига каср кўри-нишда бошланғич маълумотлар ёзиб қўйилади: каср суратида магнит азимути, махражида эса масофа метр-да ва ҳаракат вақти минутда кўрсатилади. Агар азимут бўйича ҳаракатланиш пиёда тартибда амалга оширилса масофа метрдан жуфт қадамлар сонига айлантирилади ва унинг қиймати схемада қавс ичига ёзиб қўйилади. Бундан кейин схемага горизонт томонини кўрсатувчи Ш—Ж стрелкаси туширилади ва маршрутга қўшимча ориентирлар ҳам белгилаш мумкин, булар оралиқ ёки ёрдамчи ориентирлар бўлиши мумкин.
Фақат умумий йўналиш ҳаракатини белгилаш вақ-тида жадвал ёки схема тузилмаслиги мумкин. Чунки жойда компас ёрдамида йўналишнинг магнит азимути ўлчаниб, қиймати оғзаки эълон қилинади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
