Jobası: Kirisiw I. Bap. M. Nızanovtıń “Jat jurttaģı jeti kún” povestinde fantastikalıq syujet

Jobası:
Kirisiw……………………………………………………………...3-6
I.Bap. M.Nızanovtıń “Jat jurttaģı jeti kún” povestinde fantastikalıq syujet
1.1. “Jat jurttaģı jeti kún” povestinde M.Nızanovtıń syujet qurıw sheberligi………………………………………………...…7-10
1.2. Ilimiy fantastikada yumor- satira…………………………11-13
II.Bap. M.Nızanovtıń “Jat jurttaģı jeti kún” povestinde obrazlar sisteması
2.1. “Jat jurttaģı jeti kún” povestinde qaharman obrazı…14-16
2.2. Qaharman psixologiyası hám konflikttiń payda bolıwı…...17-20
Juwmaqlaw……………………………………………………..…21-22
Paydalanılģan ádebiyat……………………………………………23

Kirisiw
Temanıń aktuallıģı: Kórkem ádebiyat – awızeki hám jazba túrdegi kórkem sóz óneri. Sırtqı dúnyanı jámiyetlik turmıstı obrazlar arqalı tanıwdıń bir túri. Haqıyqatında da kórkem ádebiyat-sóz óneri bolıp esaplanadı, jazıwshı-shayırlar kórkemsózdiń qúdireti menen súwret saladı, tek ģana súwret sálıp qoymastanoģan jan beredi, adam xarakterin ashıp beredi.Ádebiyat ta jámiyetlik sananıń bir túri bolıp esaplanadı.
Ol tábiyattı, turmıstı biliwge umtıladı hám ol tuwralı durıs túsiniklerdi kórkem obrazlar menen beredi. Sonıń ushında kórkem ádebiyattıń sotsiallıq, turmıslıq áh'miyeti úlken, ol adamdı tárbiyalaw xızmetin de atqaradı. Kórkem ádebiyat Belinskiydiń kórksetkenindeyónerdiń (iskusstvonıń) basqa da túrlerinen óziniń jetekshilik qásiyeti hám qospalılıģı menen parıq qıladı. Shınında da, sóz óneri ónerdiń basqa tarawlarına salıstırģanda joqarı orında turadı. Mısalı, piyesa saxnalastırılıwı ushın eń dáslep onıń ádebiy nusqası-dramalıq shıģarma jarıqqa shıģıwı kerek, kino ekranlastırılıwı ushın onıń aldı menen stsenariyi jazıladı yamasa muzika jazılıwı ushın oģan qosıq tayar bolıwı shártli nárseler h'ám taģı basqalar. Biraq kópshilik orinlarda kórkem sóz óneri ádebiyat ónerdiń ulıwma rawajlanıwına ayrıqsha sebepshi bolıp otıradı.
Ádebiyat negizinen adam haqqındaģı táliymat onıń barlıq háreketlerin kórkem bayanlaw arqalı iske asadı. Adam balasındaģı hár qıylı háreketler , jaqsı jaman qılıqlar ózine tán bolģan minezler kórkem sóz járdeminde suwretlenedi. Adebiyat sóz benen súwret salıw. Adamzattıń barlıq keshirmelerin obrazlı túrde suwretlep beredi. Adebiyatt’ń ózine tán ózgeshelikleriniń biri ol massalıq xalıqlıq jámiyetlik áhmiyetke iye boladi. Yaģnıy ol xalıqtıń múlki .Sonlıqtan ádebiyatta xalıqliq oy -pikir eń tiykarģı orındı iyeleydi
Adebiyatta ádebiy shıģarmalar xalıq atınan sóyleydi hám tereń xalıqlıq máselelerdi ortaģa qoyadı. Kórkem áddebiyattıń eki ózgesheligi onıń belgili avtorlarģa iye bolıwı usı jaģınan xalıq awız eki ádebiyatı, folklorlıq shıģarmalar jazba ádebiyattan aj’ıralıp turadı.Ádebiyat kórkemlilikke tabınadi. Kórkemlilik obrazlılıq ádebiy shıģarmalardıń negizi esaplanadı.
Kórkemlilik hár qanday ádebiy shıģarmanıń gilti.Kórkem ádebiyatta hár bir sózge tereń poetikalıq máni jumsaladı. Ayrıqsha obrazlılıq mánıs beredi. Tereń poetikalıq máni obrazģa júklenedi. Ádebiyat turmıs sabaqlıģı ol insanlardı tárbiyalawdaģı eń kúshli ideologiyalıq qural bolıp xizmet etedi. Ádebiyat usı tárepten taptırmaytuģın kórkem ónerdiń bir túri.
Óner xalıq tilinde sheberlikti bildiredi. Sebebi sheber adam ģana ónerpaz bola aladı. Ádebiyattiń qúdiretli quralı sóz ,sonıń ushın adebiyat sóz óneri . Ádebiyat sóz arqalı máńgi qalatuģın súwret saladı.
Til ádebiyattiń birinshi elementi.Ol til arqalı kórkem obraz jasap adamzat táriyxı, mádeniyatı ushın oģada zárúrli ideyalardı jetistirip beredi.Ádebiyat haqqında tereń túsinikke iye bolıw ushın eń aldı menen onı sówretlewshi avtor,jazıwshı haqqında belgili bir pikirge iye bolıwımız kerek. Adam sana-sezimge iye bolģan sırtqı dúnyaģa, ondaģı qubılıslarģa biyparwa qubılıs jasamaydı. Olardan tásirlenip túrli sezimlerdi: jaģımlı-jaģımsız, unamlı, kóterińki, qorqınıshlı, jerkenishli, súykimli sezimlerdi yamasa kúlki sezimlerin bastan keshiredi, olarģa baha berip ajıratadı. Usı estetikalıqsezimler tiykarında kórkemónerde, sonıń ishinde kórkem ádebiyatta kórkem obrazlar jaratadı. . Prezidentimiz I.A.Karimov óz miynetleriniń birinde kórkem a’debiyattıń ja’miyettegi tutqan ornı tuwralı mınaday pikir bildiredi. «Insandı onıń ruwxıy dúnyasın ashatuģın … bir qúdiretli qural bar. ol da bolsa sózdiń qúdireti, kórkem a’debiyat bolıp esaplanadı. A’debiyattı insantanıwshılıq dep, shayır-jazıwshılarımızdı bolsa insan ruwxınıń injenerleri dep ta’ripleniwi biykarģa emes... eger Ózbekistanımızdı dúnyaģa tanıtpaqshı, onıń a’yemgi tariyxı ha’m jarqın keleshegin ulıģlaw, onı a’wladlar yadında ma’ńgilik saqlamaqshı bolsaq, eń da’slep ullı jazıwshılardı, ullı shayırlardı, ullı dóretiwshilerdi ta’rbiyalawımız kerek. Nege degende, ullı jazıwshı Sholpannıń aytqanınday, a’debiyat jasasa – millet jasaydı.»¹ Haqıyqatında da, kórkem a’debiyat ja’miyetlik sananıń bir kórinisi sıpatında xalıq ta’ģdiri, ótmishi, búgingi kúni ha’m keleshegi menen ajıralmas baylanısta ómir súredi.
Kórkem ádebiyat shıģarmaların oqıģanda, oqıwshı túrli estetikalıq sezimlerdi kewilden ótkeredi, qah'armannıń jaqsı is-h'áreketlerine súenedi. Olar oģan unaydı, sulıw bolıp kórinedi. Demek bul gózallıq kategoriyasına jatadı.Qaraqalpaq xalqı kúlkige beyim xalıq. Sonlıqtan da kópshilik shıģarmaları komediya janrında jazılģan. Qaraqalpaq ádebiyatında óziniń yumorlıq shıģarmaları menen qálem terbetip xalqımız júrek tórinen orın alıp kiyatırģan jazıwshılardıń biri Muratbay Nizanov.
Muratbay Nizanov 1951-jılı kegeyli rayonında tuwılģan.Ol orta mektepti tamamlaģannan soń qaraqalpaq mámleketlik universitetin sırttan oqıp pitkergen. Ózi tuwılģan rayonındaģı M.Jumanazarov atındaģı xojalıqta jumısshı,Taxtakópir sport jámiyetinde instruktor, rayonlıq gazetada, “Jetkenshek”,”Sovet Qaraqalpaqstanı” gazetasında sońınan Qaraqalpaqstan televedeniyesi hám radio esittiriw komitetinde aģa redactor, bas redactor,televediniye boyınsha baslıqtıń orınbasarı lawazımlarında islegen.”Aral ” jurnalınıń bas redaktorı, “Qaraqalpaqstan” baspasınıń direktorı , házirgi waqıtta Qaraqalpaqfilmniń derektorı.
Satiriktiń “Usınday boladı”,”Kúlkim keledi”, “Nishana”,” Sizge bolmaydı”, “Adam kúldirgeni ushın”,”Jat jurttaģı jeti kún ”,”Aqshagúl”, “Rasın aytsań uradı”,”Adam jamanlasań zeyniń ashiladı”, “ Eki xanxor”, ”Ģáziyne”, ”Jaqında qızıq boladı”, “Aqıret uyqısı”, “Dushpan” t.b gúrrińler , povestler, “Tańlamalı shıģarmaları” nıń 1-2 tomları basılıp shıqtı. Ol sońģı jıllarıkinosiyenarist jazıwshı sıpatında “Tank”, “Uri”, “Kurort” sıyaqlı kinofilmleri menen keń jurtshılıqqa tanildı. Muratbay Nizanov 1991-jıldan Jazıwshılar awqamınıń aģzası.
Biz bul kurs jumısımizda Muratbay Nizanovtıń “Jat jurttaģı jeti kún” povestiniń janrlıq hám kórkemlik ózgesheligin analiz etiwdi maqul kórdik.
Muratbay Nizanovtıń qaysı dóretpesin alıp qarasaqta waqıyalar qızıģrlı tús alıp otıradı.Muratbay Nizanovtıń hár bir shıģarmasın alıp analizlew bul ádebiyat ushın zárúr esaplanıladı. povestiniń kórkemlik , janrlıq ózgesheligin izertlewde