Jismoniy tarbiya

Yurak faoliyati
Odam  yuragi  to ‘rt  kamerali  bo‘lib,  ikki  b o ‘lm a  va  ikki 
qorinchadan  iborat.  Sog‘lom odamda (ayollarda 200-300  gr) (erkaklarda 
250-350  gr.)  vaznni  0,4-0,5 
%ni  tashkil 
qiladi. 
Sport  bilan 
shug‘ullanganlarda  500  gr  va  undan  ortiq  b o ‘ladi.  S og‘lom  kishida  bir 
daqiqada  yurak  urishi  o ‘rtacha  70  marta  (60-92  m),  sport  bilan 
muntazam  shug'ullanganlarda 
33-60  m artagacha. 
M usobaqalarda 
yurakning  bir  daqiqada  250  martagacha  urishi  nazorat  qilingan.  Yurak 
urishining davri:
1  yoshgacha  100-140ta;
10 yoshliklarda 90ta;
20 yosh va  kattalarda 60-80ta;
va qariyalarda 80-90tagacha  bo‘ladi.
Jismoniy  mashqlar  bilan  muntazam  shug‘ullanganlarda  yurak 
urishi  yaxshilanadi,  tinch  hollarda  yurak  qisqarish  soni  42-60  ta,  ayrim 
hollarda  36-42  tagacha  kamayadi,  yurakning  qisqarish  kuchi  oshadi. 
Sport  bilan  shug‘ullangan  odamlar  yuragining  daqiqalik  hajmi 
ko‘pincha  3,5-6  litrni  tashkil  qiladi.
Yurak  qisqarishining  sekinlashuviga  sabab  odam   organizm ida 
sodir  bo‘ladigan  funksional  o‘zgarishlar,  adashgan  asab  tonusining 
oshishi  va  uning  avtomatizm  funksiyalariga  ta ’siri  natijasida  qon

---

aylanishning 
sekinlashishi, 
diastolalik 
cho‘zilishi, 
kislorod 
utilizatsiyasining 
yaxshi lanis hi, 
miokarddagi 
biokimyoviy 
va 
bioenergetik oqim lar jarayonlari bilan bog‘liq.
Sistolik hajm ning oshishi  va yurak qisqarishining kuchli boMishi 
yurak   m ushaklarining  gipertrofiyalanishi  (hajmining  kattalanishi)  va 
yurak  bir m arta qisqarganda o ‘zidan chiqarib tashlaydigan qoldiq  va qon 
hajm ining  ko ‘payishi  bilan  asoslanadi.Yurakning  bunday  diastolasi 
uzun  b o ‘ladi,  qon  hay dash  vazifasining  qisqarishi  sababli  sistola  ham 
biroz qisqaradi.
Y urak  m ushaklarining  gipertrofiyalanishi,  ayniqsa  yurakning 
tovushi  kengayishi  natijasida  uning  hajmi  ko‘pincha  kattalashadi,  bu 
organizm   katta  jism oniy  zo ‘riqishga  fiziologik  moslashganligidan 
dalolat  beradi.  Lekin  k o ‘p  hollarda  sportchining  yuragi  kengaymasa 
ham  
yurak 
m ushaklarining 
gipertrofiya 
elementlari 
mavjud 
b o ‘ladi. Y uqori 
m alakali 
sportchilarda 
o ‘tkazilgan 
rengenologik 
tekshirishlar  shuni  ko ‘rsatdiki,  faqat  4,9-7  %  hollardagina  sportchilar 
yuragida gipertrofiya belgilari yoki tovush kenggayishi bo‘ lmaydi  (sport 
turiga  qarab).  A natom ik  tekshirishlar  hamma  sportchilar  yuragining 
vaznini  oshishini  va  ikkala  qorincha  devorlarining y o ‘g‘onlashganligini 
k o ‘rsatadi.
30  yoshgacha  b o ‘lgan  so g ‘lom  odam  yuragining  o'rtacha 
o g ‘irligi  270  g.  Sport  bilan  shug‘ullangan  odamlarda  yurakning  vazni 
300  -   500  g  gacha  yetadi.  Sportchilar  yuragining  kattalashishiga 
qaram ay (1100 -   1200  sm),  uning vazni hech vaqt 500 g dan oshmagan.
K o ‘pgina  olim larning ta ’kidlashicha  (A.Markosyan),  sport  bilan 
shug‘ullanganlarda  yurakning  kattalashishi,  uning  bo‘laklarining  bir  xil 
o ‘sishi  tufayli  bo'ladi.  Sport  bilan  shug‘ullangan  odamlar  yuragining 
kattalashishiga yurak m ushagining gipertrofiyalanishi  va bo‘shliqlarning 
kengayishi  sabab  bo‘ladi.  Gipertrofiyalanish  va  kengayish  darajasi 
ayrim  
hollarda  turlicha 
bo‘lishi 
mumkin, 
lekin  bunda  yurak 
m ushaklarining vazni va hajm i  orasidagi  mo‘tanosiblik saqlanib qoladi.
Ingliz  olim lari  yurak  hajmi  va  uning  jism oniy  ish  bajarish 
qobiliyati  orasidagi  korrelyatsion  bog‘liqlikni  aniqlagan.  Sport  bilan 
shug'ullanuvchilarning  yuragi  kengayganda  jism oniy  ish  bajarish 
qobiliyatining yuqori  boMishi,  qisqarish  qobiliyatining  yaxshi  bo‘lishini 
olim lar ko ‘p yillik tekshirishlarda  kuzatganlar.
Kengaygan  «sportchi»  yurakning  ritmi  sekinligi  sinxron  va 
izom etrik 
qisqarish 
hisobiga 
zo'riqishdan 
uning 
cho'zilishi,

---

qorinchalarining  tez  to ‘lishi,  qisqarish  tezligining  kamayishi,  qorincha 
ichidagi  bosimning  ortishi,  qon  haydash  davrining  davom  etish  vaqti 
kamayishi bilan ifodaianadi.