|
psixologik va tibbiy.
Pedagogik vosita-yuklanishning va dam olishning oqilona
birligi hamda m ashg‘ulot davrini hisobga olib, tez tiklanishga imkon
yaratib beradi.
Tiklanish
vositalarini
o ‘z vaqtida
q o ‘llaganda
ularning
samaradorligini ta ’minlovchi quyidagi qoidalarga amal qilish kerak:
a) har tomonlama, ya’ni organizmni asosiy funksional boMimlari
harakat qiluvchi doiraga (sferaga), asabiy jarayonlarga, energiya va
modda almashinuviga ferment va immunitet statuslariga har xil
vositalarni jami bilan bir vaqtda ta ’sir qilish;
b) foydalanadigan vositalarninng o ‘zaro mosligi va birligi
ularning kompleks qoMlanishini asosiy shartidir;
v) organizmning tiklanish jarayonlarini tez shakllanishida ba’zi
bir tiklash vositalariga bo‘lgan sezgirlikda o ‘z aksini topgan kishiga xcs
xususiyatlarini hisobga olish;
g) qo'llanilayotgan farmokologik va boshqa vositalarning
foydasi, ham zararligi, ularda keskin qo‘z g ‘atuvchi, keskin tormoi
qiluvchi ta ’sirning yo‘qligi, qo‘shimcha ta ’sir qiluvchi metabolik
faollikning yo'qligi to ‘g‘risida to‘liq ishonch b o ‘lishi lozim;
d) tiklanish vositalari sport turiga, m ashg‘ulotning vazifasi va
yo‘liga (etapiga), bajarilayotgan va bajarilishi kerak b o ‘lgan yuklamalar
(nagruzkalar) xarakteriga mos bo‘lishi;
ye) kuchli ta ’sir ko‘rsatuvchi tiklanish vositalarini muntazam
ishlatish mumkin emas, chunki ular salbiy natijalarga olib keladi.
Organizmning
bu
vositalar
ko‘p
b o ‘lsa
odamda
asta-sekin
mashg‘ulotlarning samaradorligini kamaytiradi, yuklanishga ko‘nikish
oqibatida mashq qilish qobiliyati pasayadi.
Inson organizmining tiklanishga bo‘lgan tabiiy qobiliyatining
pasayishi oqibatida tiklanishning maxsus vositalarini bekor qilish yoki
uzoqqa cho‘zish mumkin.
Q o‘shimcha ta ’sirlarning kuchayishi, bu yerda tiklanishning
pedagogik, psixo-pedagogik va gigiena vositalari - sportchilarni
tayyorlashning tarkibiy qismi bo ‘lib, ular har xil yoshdagi sportchilami
tayyorlashda katta ahamiyatga ega bo‘ladi.
Inson quyosh, havo, suv, yer, elektr va boshqa tabiiy yoki inson
to m o n id a n tabiatning boshqa turga aylantirilgan sun’iy ne’matlaril
aham iyatini
allaqachonlar
tushunib olib,
ulardan
davolash
va',
kasallikning oldini olish m aqsadida foydalanib kelmoqda.
Tiklanishning dush, vanna, hammom, uqalash (massaj),tibbiy
vositalaridan hozirgi zam on sportchilari foydalanishlari bizga m a’lum.
T a b iiy omillardan tashqari ultrabinafsha nuri, kislorod, havo bosimi
ta siri, turli xil haroratli issiqlik, elektr va termokameralar ham keng
q o 'llan ilad i. Shubhasiz, sportchining turmushi gigienik sharoitlarga, kun
tartib ig a,
ovqatlanishga
bo ‘lgan
gigiena
talablariga,
fiziologik
tam o y ilarg a asoslanib tashkil qilinishi, muntazam m ashg‘ulot o ‘tkazish,
s p o rt bilan shug‘ullanishda qobiliyatni oshirish va tiklanish uchun
m u h im shartdir, organizm uchun zararsiz bo‘lgan q o ‘shimcha tiklanish
vositalaridan foydalanish fiziologik jihatdan m a’qul va mumkin
hisoblanadi.
Tiklanish vositalaridan foydalanish vaqtida tayyorgarlik davriga
va
sportning
turiga
bog‘liq
holda
ularni
tabaqalashtirish
(differensiyalash) kerak. Fizik ta ’sirning samaradorligi, qo‘llanilayotgan
om illarning miqdoriga bog‘liq. T a ’sir qilish darajasiga qarab hamma
fizik om illarni shartli ravishda umumiy ta ’siri (vanna, dush, hammom,
u m u m iy uqalash, ultrabinafsha nurlari), boshlang‘ich havo bosimi
t a ’siri, mahalliy vannalar kabi davolash tadbirlariga bo‘lish mumkin.
Biz o‘tkazgan tadqiqotlar ko‘rsatishicha, katta yuklama
(nagruzka)lardan keyin m ashg‘ulotlar orasidagi vaqtlarda organizmning
ay rim qismlariga ta ’sir qiluvchi mashqlardan foydalanish kerak.
Fizioterapevtik davolash tadbirlari (muolajalar); tinchlantiruvchi
t a ’sir (misol uchun ultrabinafsha nuri ta ’siri, xvoyli hamda uyg'otuvchi-
q o ‘z g ‘atuvchi,har xil ta ’sir k o ‘rsatuvchi (kontrast), har xil bosimdagi
d av o lash tadbirlari, qo‘zg ‘atuvchi dush va h. k.). Shuning uchun ham
tik la n ish samaradorligi k o ‘pincha sportchining asab tizimiga, toliqish
tabiatiga, har bir m o‘ayan aniq holda qo‘zg‘alish va tormozlanish
o m ilig a bog‘liqdir.
Vositani tayinlash paytining ham ahamiyati katta, misol uchun:
tezd a
tiklanish
uchun
davolash
muolajasini
m ashg‘ulot
va
m usobaqalardan keyin tezda (15-20 daqiqa) tayinlash samarali bo‘ladi,
so ‘n g tiklanish tadbirlarini 4-8 kundan keyin tayinlash kerak.
Darhaqiqat, har bir davolash muolajasi organizm uchun m a’lum
darajada qo‘shimcha ta ’sir bo‘lgani sababli uning t a ’sir kuchini
m e’yoridan oshirib yubormaslik katta aham iyatga ega. Shuning uchun
ham uning mosligini hisobga olib haftada 3- 4 m arta (Bunga gigienik
davolash tadbirlari kirmaydi) dam olishdan oldin 20-40 daqiqa qabul
qilish kerak. Asosiy vositalardan uzoq vaqt davom ida foydalanilss.
organizmda ularga ko‘nikish hosil b o iib , ular t a ’sirining samaradoriigi
asta-sekin kamayadi,
bu
esa tayinlangan
vositalarning
o‘rnini
almashtirishni taqozo etadi. Tiklanish vositalari ichida uqalash (massa;''
ning o‘rni sport amaliyotida ancha katta, undan har xil kasalliklarga
qarshi foydalanish zarurligini o ‘z davrida G ippokrat ham yozgan edi.
Hozirgi paytda o‘z-o‘zini uqalash ham zarur, chunki uqalashm
xohlovchilarning
hammasi
ham
uqalashni
risoladagiday
eplayolmaydilar.
Shunday qilib, har kimning salomatligi o ‘z qoTida. Salomatlik
uchun esa kurashish kerak, baxtli hayot kechirish uchun mehnat qilish
kerak. Buning uchun odam o‘zini ruhan ishontira olishi zarur.
Do'stlaringiz bilan baham: |
