(MITK) ni baholashda mutaxassislaming fikricha, o ‘qishga s a rf
qilinadigan vaqtning bo ‘sh vaqtga nisbatining aham iyati m uhim dir.
0 ‘quv m ashg‘ulotlarining yil sayin oshishi talabalarning m ehnatini
tashkil qilishni takomillashtirishni taqozo etadi.
MITK talabalar faoliyatini o ‘qituvchilar faoliyati bilan o ‘zaro
bog‘lash orqali amalga oshiriladi. Nazariy bilimlarni, sem inar va amaliy
mashg‘ulotlarni o‘z ichiga olgan holda, an’anaviy o ‘qitish usuli eng
unumli va tejamli usul bo‘lib qolmoqda. M a’ruza, suhbat yoki nam oyish
paytida talabalar o ‘qituvchilardan qisqa vaqt ichida batafsil axboror
oladilar. Talabalar mehnatini shunday tashkil qilish usuli ularda xotirani.
miyaning analitik muntazam faoliyatini rivojlantiradi. Biroq bunda bilin
umumlashtirish, takroriy fikrlash darajasida rivojlanadi, bu esa ijodiy
fikr yuritishning,bilimning va mehnat qilishning yangi holatlarida
qiyinchilik tug‘dirishi mumkin.
0 ‘qitishning an’anaviy auditoriya usullari ishlab chiqarishdan
ajralib qolganligi, oliy o‘quv muassasalarining akadem ik va ilmiy
tarmoq,. muassasalari orasidagi aloqaning bo‘shligi ko ‘pchilik yosh
mutaxassislarni texnika va texnologiyaning yangi turlarini ishlab chiqish
va ulardan foydalanishga tayyor emasligiga olib keldi. U lar zam onaviv
ishlab chiqarish jarayonlarini, ilmiy tajribalarni avtom atlashtirish
vositalaridan foydalanib tatbiq qilishga tayyor emas ekanlar.
Aqliy mehnatni faollashtirishning muhim om illaridan b iri-
xotiradir.
Talabalarda
fikrlash
jarayonlarini
jonlantirishda
o‘qituvchining roli katta bo‘lsa, xotirasini har kim o ‘zi m ustaqil
tarbiyalashi va
mustahkamlashi kerak.
X otirada
saqlab
qolish
jarayonining
samaradorligini
oshirishni
xohlovchilar
uchun
mutaxassislaming bir nechta maslahatlarini keltirib o ‘tamiz:
1.
Eslab qolishni istash zarur, chunki erkin ravishda xohish bilan
eslab qolish, to‘satdan eslab qolishga nisbatan ancha sam arali b o ‘ladi.
2. Agar siz o ‘quv materiallariga oid bayon-reja tuzsangiz yoki
u n i tuzilish tam oillarini yaxshilab o ‘ylab, ayrim qismlari orasida
m a n tiq iy o ‘zaro bog‘lanishni anglasangiz, o‘quv materialini yaxshi
e s la b qolasiz.
3. Xotirangizda saqlab qolishning yana bir g ‘oyat ahamiyatli
u su li - «m atnni o ‘z tilingizga tarjima qilish», deb aytish mumkin.
H a m m a g a m a’lumki, kerakli darajada materialni yaxshi tushunmaslik
u n i o ‘z tilim izda yaxshi ifodalab bera olmasligimizga olib keladi.
4. X otirada saqlab qolishda rasmlarning roli ham kattadir.
S am arad o rlik n i aniqlashning an’anaviy usuli o ‘qitish b o ‘lsa, bunda
b ilim n i o ‘zlashtirish usuli ju d a katta ro‘l oynaydi. Odatda bir xil
s a v o lla rg a yozm a ravishda berilgan javoblarga qo‘yilgan baholar
o g ‘z a k i javoblarga qaraganda pastroq bo‘ladi. Shuning uchun ham
ta la b a la r m ustaqil ish bajarishdan, ayniqsa qo‘shimcha adabiyot
y o rd a m id a referatlar, m a ’ruza matnlari yozishdan, Olimpiadalarda
is h tiro k etishdan, yozm a nazoratli ishlardan bo‘yin tovlamasliklari
lo z im , chunki yuqorida qayd qilib o‘tilgan tadbirlar talabalarda o‘z
fik rla rin i m antiqiy ifodalash ko‘nikmasini hosil qilishga va uni
riv o jlan tirish g a yordam beradi. Semestrlarni muvaffaqiyatli topshirish
ta la b a la rn in g shaxsiy va ruhiy-fiziologik sifatlariga bog‘liqdir. Bular
ic h id a organizm ning stressga olib keladigan om illarga bardoshliligi
k a tta aham iyatga ega. Shu bois k o ‘pchilik talabalar uchun semestr
s tre s s g a olib keltiruvchi om il desak yanglishmaymiz.
Tadqiqotchilarning fikricha, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish
a q liy m ehnatni uyushtirishning ta’sirli vositalaridan biridir. Harakatchan
fa o liy a t o ‘zlashtirishning o ‘sishiga, semestrlar paytida asabning
m ustahkam lashishiga yordam beradi.M a’ruza oldidan besh daqiqa
m iy a n i
psixologik
gim nastika
qilish,
asabiy
hayajonlanishni
k am aytirad i. Toliqishni va asabiy tanglikni suvda suzish bilan y o ‘qotgan
ta la b a la rd a aqliy m ehnat bilan shug‘ullanishdan zarur kayfiyat,
funksio nal holat vujudga kelishi isbotlangan.
K un tartibida o ‘quv m ashg‘ulotlarini qo‘shib olib boradigan
t a l a b a - sportchilarning m iyasi yaxshi ishlashi uchun qulay sharoit
y aratiladi.C hunki bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga o‘tishda ijobiy
hayajo n lan ish manbalari hosil b o ‘ladi. Dominant markaz baland
k o 'ta rilg a n hayajonlanish bilan ifodalanadi. Bu hoi boshqa markazlarni
oz y o k i k o ‘p darajada torm ozlanishga olib keladi. Shu tufayli faol ish
u ch u n , miya dam olishi uchun yaxshi sharoit yaratiladi. Butun ish kuni
davomida
dominantlarning
almashinuvi
sportchi-talabalar
o'quv
materiallarini dars paytida faol o ‘zlashtirishiga imkon beradi.Buning
natijasida o‘zi uchun sevimli sport turi bilan shug‘ullanishga bajonidil
vaqt ajrata oladi.
Bir faoliyatdan boshqa faoliyatga o ‘tish, asosiy ishga ijodiy
yondashish va sport bilan do‘stlashish har bir ishda muvaffaqiyatni
ta ’minlaydi. Ijobiy-hissiyotni vujudga kelishiga, bosh m iyaning to 4 a
dam olishiga olib keladi. A ’lochi talabalar boshqa talabalardan
o‘zlarining g‘ayrati, butun o ‘quv yili davomida qiladigan m ehnatini
rejalashtirishlari bilan ajralib turadi. Ya’ni a ’lochi talabalar o ‘z kasbini
yaxshi egallagan usta va ishchan bo‘lish bilan bir qatorda. ularda o ‘ziga
xos ish uslubi va usuli shakllanadi. Bu esa ularning mehnatini unum li
qiladi. Bir me’yorda har kuni bajarilgan ish, onda-sonda z o ‘riqib
qilingan ishdan kora odamni kamroq charchatadi. M am lakatim izdagi
o'quv muassasalarida odat tusiga kirib qolgan 80 daqiqalik dars va besh
daqiqalik tanaffusni mustaqil mashg‘ulotlarda ham saqlab q o lisr
maqsadga muvofiqdir. A ’lochi talabalar bo‘sh vaqtlarini oqilona
taqsimlashni yaxshi bilishadi. Ularning vaqti jam oat ishlari va jism oniy
tarbiya m ashg‘ulotlari bilan ham shug‘ullanishga yetadi.
Har xil sohada M ITK mutaxassisiarining asosiy vazifasi o ‘quv
darslarining hozirgi zamon taraqiyoti bilan odam miyasining qabi:!
qilish qobiliyati orasidagi nomutanosiblikni tugatish, talabalarni ha;
tomonlama rivojlantirish, ularning salomatligini, yuqori ish qobiliyatini
saqlashdan iborat. M utaxassis-o‘qituvchilar, psixologlar va fiziologlar
o‘z fikrlarida, tavsiyalarida quyidagilarni qayd qiladilar: birinchidan,
oliy o ‘quv muassasalarida talabalar o‘qishining dastlabki kunidan
boshlab o‘zlarining faolligini oshirishlari kerak; ikkinchidan, kur,
tartibida o ‘quv m ashg‘ulotlari va jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari ketma-
ket almashinib turishi kerak, faoliyat turining almashib turishi, ularni
to‘g‘ri tashkil qilish, miyaning har bir qismining navbatma-navbat dam
olishiga imkoniyat yaratadi. Bu es boMajak mutaxassislarning har
tomonlama rivojlanishiga olib keladi. Odam organizmi rivojlanishining
hamma bosqichlarida harakat va o ‘sish funksiyalarida mushak faoliyati
zarur
shartdir.
Odam
biologiyasi
va
fiziologiyasi,
m ushaklar
faoliyatining ahamiyati juda katta, uni hayotning bosh belgisi deb
baholaydilar.
Maxsus tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, past darajadagi jism oniy
faollik paytida aqliy faoliyatning samaradorligi 50 % kamayadi, bu
paytda biror narsaga diqqatni qaratish keskin kamayib, asabiylashish
hollari k o ‘payadi, tez toliqish hollari ro‘y beradi, o ‘zi bajarayotgan
ishga nisbatan qiziqish kamayib, odam badjahl b o ‘lib qoladi. Demak,
h a rak at-h a r qanday mushaklar faoliyati uchun, eng muhimi miyaning
uzoq va barqaror ishlashi uchun zarur shart ekan.
Do'stlaringiz bilan baham: |