Jismoniy tarbiya

uzviydir.  Shuning  uchun  ham  qadimdan  «kuchli  bo‘lav  desang  -  
yugur,  aqlli  b o‘lay  desang  -   yugur,  chiroyli  bo‘lay  desang  -  
yu gu r,sog‘lom   bo‘lam an  desang  yugur»  degan  Aristotelni  so ‘zlari 
R im   im periyasi  senatini  baland joyiga,  hamma  ko‘radigan joyga  yozib 
q o ‘yilgan ekan.
H ar  kim   o ‘zini jism onan tarbiyalashi  uchun jism oniy  tarbiya  va 
sportning  zarurligini  tushunib  yetishi  va  qunt  bilan  o ‘ziga  yoqqan 
m a’lum  bir  jism oniy  m ashg‘ulotlar  tizimi  asosida  salomatligini 
shakllantirishi  kerak.  B u yuk nemis  faylasufi I.Kant o ‘zining «Kasallikni 
ruhan  yengish  qobiliyati,  faqat  xohish  kuchiga  bog‘liq»  degan  asarida 
o ‘z-o ‘zini  tarbiyalash  dasturini  bayon  qiladi.  Uning  nuqtai  nazariga

---

ko‘ra  odam  o‘z  tabiati  ustidan  hukmronlik  qilsa,  u  sening  ustingdan 
hukmronlik  qilmaydi.  I.Kantning  bolalik  va  yoshlik  davrlarida  so g ‘ligi 
yaxshi  emas  edi.  Shunga  qaramasdan  o‘z ustida  ishlagani  uchun,  y a ’ni 
o ‘z organizmiga  mos  mashqlar topib,  40 yoshga  kelib  uning  salom atligi 
mustahkamlandi  va  umrining  oxirigacha  (Kant  80  yoshida  vafot  etgan) 
hech  qanaqa  kasallikka  duchor  boMmay,  yuqori  darajada  ishchaniik 
qobiliyatini saqladi.
Inson  o'zini  jism onan  tarbiyalash  zarurligini  anglab  o ‘z 
organizmiga  va  sog‘ligiga  e’tibor  berishi,  o ‘zining  im koniyatiga  mos 
mashqlar  to‘plamlarini  tanlashi  kerak.  M ashq  t o ‘plam lari  gavda 
tuzilishiga,  uyok i  bu jism oniy  mashqlarga qiziqishiga,  m ijoziga  b o g 'liq  
holda  tanlanadi.  Toliqish  holati  odatda kunning  oxirida  seziladi,  buning 
sababi  esa  bosh  miya  qobig‘iga  kelayotgan  im pulslarning,  qonda  qand 
moddasining,  kislorodning  kamayishi  va  nihoyat  organizm da  m oddalar 
almashinuvi  qoldiqlarining  to'planishi  oqibatidadir.  Toliqish  holatini 
bartaraf qilish  usullari  turlichadir.  Birinchisi  uzoq  vaqt  sust  dam  olish. 
afsuski  ko‘pchilik  shu  yo ‘lni  tanlaydi.  Ikkinchisi,  m axsus  m edikamem. 
dorilar  iste’mol qilish,  ular  bosh  miya xujayralari  faoliyatiga ta ’sir  qilib, 
uni zaiflantiradi.
Uchinchi  yo‘l  eng  samarali  va  xavfsiz  -   jism on iy   zo ‘riqish, 
yugurish,  suvda suzish,  turli xildagi gimnastika  m ashqlarini  bajarish.
Mashqlar  to ‘plamini  tanlashda  mehnat  faoliyati  turiga  e ’tibor 
berish  kerak.  Ish  faoliyatida  ham  harakatda  b o ‘ladigan  organlar  ishini 
hisobga  olib,  mashqlarda  ularning  harakatini  yo  kuchaytirish  yoki 
susaytirish  kerak.  Madaniy  dam  olishni  yaxshi  tashkil  qilm aslik  ham 
sog‘liqqa  salbiy  ta ’sir  ko‘rsatadi.  Muddatdan  oldin  keksayish,  sem irib 
ketish,  asab  kasalliklariga  chalinish  insonni  sog‘ligiga  e ’tiborsizlik 
oqibatidir.
Talabalar  jism oniy 
tarbiya 
va 
sport 
m ashg‘ulotlaridan 
foydalanib  o‘z-o‘zini  tarbiyalashga  intilishi  yoki  uni  bajarish  uchun 
rejalar  tuzishi,  ularning  sog‘liqqa  ta ’sirini  nazorat  qilib  borishi  kerak. 
Faqat  shu  y o ‘l  bilan  jism oniy  tarbiya  va  sportni  odat  tusiga  kiritib 
odamga sihat-salomatlik keltirishini tushunish kerak.
Sport 
bilan 
muntazam 
shug‘ullanib, 
m usobaqalarda 
qatnashuvchi  sportchilar,  qaddi-qomatining  kelishganligini  nam oyish 
qilib,  o‘zgalarda  havas  xislarini  uyg‘otadi.  Bu  m a’noda  sport  insonni 
faqat  jismonan  emas,  balki  estetik jihatdan  ham   tarbiyalaydi  deb  ayta 
olamiz.

---

Y osh  m utaxassis  jism oniy  tarbiya  va  sportning  foydasi  va 
h ay o td a  zarurligini  om m aga  yetkazishi  kerak.  Shunday  qilib,  mashq 
qilgan,  m ushaklari  kuchli  rivojlangan  kishilar  o ‘zlarining  tana  tuzilishi 
b ila n   boshqalardan  ajralib  turadilar,  ham  charchamaydilar.  Aqliy  yoki 
o g 'ir   jism o n iy   m ehnatdan  keyin  o ‘zlarining  ish  qobiliyatlarini  tezda 
tik la y d ig a n  b o ‘ladilar.  Bunga  esa yoshlar doim intilganlar va intiladilar.
Bir 
qaraganda, 
jism oniy 
tarbiya 
mashqlari 
bilan 
sh u g ‘u llanishdan  oson  ish  y o ‘qqa  o‘xshaydi.  Biroq  «ishni  ertaga 
q o ld irish »   odati  kuchga  kiradi:  ertadan  boshlab  vaqtliroq  turaman, 
arzim ag an   narsaga  asabim ni  buzmayman.  Ertadan  boshlab  tonggi 
m a s h g ‘ulotni boshlaym an,  har kuni  sayr qilaman,  «yuguraman»  deymiz. 
L ekin «ertangi  kunlar»  o ‘taveradi.
S o g ‘lom   turm ush  tarzini  o ‘y-joy  gigiyenasiz  ta sa w u r  qilib 
b o ‘lm aydi.  T alabalarning  yashash  joylaridagi  qoniqarsiz  sharoitlar  har 
xil 
kasalliklarga  olib  kelishi 
mumkin.  Uxlash  oldidan  xonani 
sham ollatish  katta  aham iyatga  ega,  shaxsiy  gigiyenaga  alohida  e’tibor 
b erish   lozim .  Shaxsiy  gigiyenada  badan  terisiga  e ’tibor  berishning 
ah am iyati  katta.  Odam  terisi  murakkab  tuzilgan  bo‘lib;  ko‘p 
vazifalarni  bajaradi.  B adan  terisi  organizmni  kimeviy-mexanik,  issiq, 
sovuq 
t a ’sirlaridan, 
jarohatlanishdan 
saqlaydi, 
organizmga 
m ikroblarning kirishiga to ‘sqinlik qiladi.
U  boshqa  a ’zolar  va  tana  bilan  uzviy  bog‘langan.  Odamning 
tashqi  m uhit  bilan o ‘zaro bog‘liqligi,  markaziy asab tarm og‘ining yuqori 
b o ‘lim i  orqali,  y a ’ni  bosh  m iya  qobig‘i  ostida joylashgan  ko‘pdan-ko‘p 
asab tolalari tashqi tasirni qabul  qilishi orqali amalga  oshadi.
B adan  terisining  tozaligi,  nozikligi;  sog‘lom  rangi,  ajin 
tu shm asligi  faqatgina  oddiy  teri  gigiyenasiga  bog‘liq  bo ‘lib  qolmasdan, 
balki  t o ‘g ‘ri  ovqatlanishga,  oshqozon  va  ichak  holatiga,  kun  tartibiga 
rioya  qilishga,  jism oniy  tarbiya  va  sport  bilan  shug‘ullanishga  sof 
h avoda  sayr  qilishga  bog‘liqdir.  Kiyim  yengil,  qulay  bo‘lib,  harakatni 
siqm asligi,  qon  aylanishiga  va  nafas  olishga  halaqit  bermasligi  kerak. 
O yoq  kiyim i  ham   o‘rnatilgan  gigiyena  qoidalariga  mos  bo‘lib,  oyoq 
panjalarining 
tabiiy 
harakatini 
cheklamasligi, 
siqmasligi, 
iqlim 
sharoitiga,  yil  m avsum iga,  turm ush  va  ish  xususiyatiga  mos  kelishi 
kerak.

---