Jismoniy tarbiya



Download 6,06 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/160
Sana31.12.2021
Hajmi6,06 Mb.
#252059
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   160
Bog'liq
18-y-Jismoniy-tarbiya-oquv-qollanma-A.N.Normurodov-T-2011y

T ashqi kuzatish
Tashqi  kuzatishlarda  asosan  inson  terisi  holati,  suyak  skeleti, 
m u sh a k k a  va yog ‘  qatlami  o ‘lchab baholanadi.
S o g io m   odam   terisi  tekis,  toza  va  muloyim  boTadi.  Insondagi 
m u sh a k la r rivojlanishi  3  xil -  y a ’ni yaxshi,  o‘rtacha,  salbiy rivojlanishda 
boMadi.  Yaxshi  rivojlangan  m ushaklar  hajmi  muloyimligi  va  relefining 
o chiq  nam oyon  boMishi  bilan  xarakterlanadi.  Mushaklarning  zaif 
shakllanishi  releflarga  ega  boMmasligi,  teri  muloyimligining  buzilishi 
bilan  izohlanadi.
G avdada  yog'  to ‘planishi  darajasi  teriosti  yog‘  qatlamiga  qarab 
“ oz” ,  “ o ‘rtacha”,  “k o ‘p”  deb ajratiladi.
Y og‘  qatlami  oz b o ‘lgan kishilarning bel, yelka suyagining relefi 
ochiq  nam oyon boMmaydi,  qovurg‘asi  chiqqan bo im aydi.
Y og‘  qatlami  qalin  rivojlangan  kishilarni  badani  doira  kontur 
sh ak lid a bo‘lib,  qoringa va uning atroflarida yog‘  to ‘plangan boMadi.


T o ‘qima  rivojlanishining asosiy ko‘rsatkichi  organizm ning b a’zi 
bo‘laklari  (ko‘krak  qafasi,  gavda  tuzilishi,  qorin,  oyoq  va  kaft)ning 
shakllariga qarab baholanadi.
Odam 
gavdasining 
orqa 
qismi, 
belini  shakli, 
um urtqa 
pog‘onasining  fiziologik  bukilganligiga  bog'liq.  Odam  um urtqasi  5 
qismga bo‘linadi:  bo‘yin,  ko‘krak,  bel,  dum g'aza va dum.  B o ‘yin va  bel 
qismlarida  umurtqa  pog‘onasi  oldinga  bukilgan  (lordoz),  k o'krak  va 
dum g£aza  qismlarida  esa  orqaga  bukilgan  (kifoz).  A gar  odam ning 
umurtqa  pog‘onasi  shunday  tuzilgan  bo‘lsa,  yurganda  va  yugurganda, 
shu  umurtka  pog‘onasiga  tushadigan  og‘irliq  kamayadi  va  zarbalarni 
yumshatadi.  Umurtqa  pog‘onasidagi  bukilishlar  4  sm  dan  oshmasa 
(vertikal  o‘qqa  nisbatan),  odamning  orqasi  to ‘g ‘ri  hisoblanadi.  Orqa 
yassi  bo'lsa,  bu  umurtqa  pog‘onasidagi  fiziologik  bukilishlarning 
silliqligidan dalolat beradi. Natijada ko‘krak qafasi  oldinga chiqib,  qorin 
ichkariga kirib  ketadi.  Agar  ko‘krak qafasi  qismida kifoz 4  sm   dan ortiq 
bo‘lsa,  orqa  aylanma  shaklda  bo'ladi.  Bunda  k o ‘krak  qafasi  ichkariga 
kirgan,  yelkalar  oldinga  chiqib  pasaygan,  ko'kraklar  esa  к о 'krai' 
qafasidan orqada qolgan holda bo‘ladi.
Umurtqa  pog‘onasida  ko‘krak  qafasining  orqaga  bukilib  (kifoz) 
va bel  qismining oldinga bukilishi  (lordoz)  natijasida orqa  egar  shaklida 
ko‘rinadi.
Ayrim  hollarda  umurtqa  pog‘onasining  shakli  buzilib,  u  yonga 
bukilishi  mumkin.  Masalan,  umurtqa  pog‘onasi  tez  o ‘sayotgan  bolalar 
5-15  yoshlarida  m ushak-bo‘g‘im  apparatining  b o ‘shashishiga  qaramay, 
noto‘g‘ri  holatda  uzoq  vaqt  bir  xil  jismoniy  ish  bajarishi  natijasida 
umurtka  pog‘onasi  yonga  bukiladi.  Ular  “skolioz”  deb  ataladi,  turli  xil 
ko‘rinishda bo‘ladi  (chap tomonlama,  o ‘ng tomonlama,  lotin  harfidagi  S 
shaklida,  ko‘krakda  va  belda).  Skolioz  qaddi-qomatga,  yurish-turishga 
va yurak,  o‘pkaning ish faoliyatiga salbiy ta’sir k o ‘rsatadi.
Qorin  mushaklarining jism oniy  chiniqqanligiga,  y o g 1  qatlamlari 
va  ichki  organlarning  hajmiga  qarab  qorinning  shakli  o ‘zgaradi. 
M e’yordagi  qorinning  shakli,  mushaklari  va  yog‘  qatlamlari  o ‘rtacha 
bo‘lib,  qorin  devorlari  ko‘krak  qafasining  ostki  chegarasidan  o ‘tuvchi 
vertikal  o ‘qdan  chiqmagan  b o ‘ladi.  Qorin  mushaklari  b o ‘sh  bo‘lib, 
yuqorida  ko'rsatib  o ‘tilgan  vertikal  o‘tgan  b o ‘lsa,  qorin  osilib  qoladi. 
Natijada  qorin  hajmi  kattalashadi  va  ayrim  ichki  organlarning, 
oshqozon,  ichaklarning joylashishi  o‘zgarib,  ularning  faoliyati  buzilishi 
mumkin. 
M untazam 
ravishda 
jismoniy 
mashqlar 
bilan


shug'ullanuvchilarning  qorni  ixcham,  qorin  m o‘shagi  rivojlangan  va 
y o g ‘  qatlam lari  каш  b o ‘ladi.
O yoqlarning  shakli  son  va  boldirning  k o ‘ndalang  o‘qi  hamda 
tizza  va  tovon  b o ‘g ‘inlarining  ichki  yuzasining  munosabatiga  bog‘liq 
bo 'lib ,  odam   tik  turganda  aniqlanadi.  To‘g ‘ri  shaklli  oyoqlarda  son  va 
boldirning  o ‘qlari  mos  keladi,  b o ‘g‘im  o‘qlarining  ichki  yuzasi  bir- 
biriga  tegib  turadi.  «О»  shaklidagi  oyoqlarning  faqat  tovon  bo‘g‘imlari 
bir-biriga  tegib  turadi,  tizza  bo‘g ‘imlari  esa  bir-biridan  qochib  turadi. 
Son  va  boldir  o ‘qlari  ichkariga  ochilgan  burchak  hosil  qiladi.  «X» 
shaklidagi  oyoqlarda  buning teskarisi bo‘lib,  tizza  bo‘g ‘imlari bir-biriga 
tegib,  tovon  b o ‘g ‘imlarining  orasi  ochiq  bo‘ladi.  Oyoqning  bu  shakli 
yurish va yugurishda tana harakatiga  salbiy ta ’sir ko‘rsatadi.
O yoq  kaftining  shakli  uning  ko‘ndalang  va  egrilik  holatiga 
bog‘liq.  Bu  egriliklar  bir-biri  bilan  bog‘langan kaft  suyaklaridan tashkil 
topgan  b o ‘ladi.  Jism onan  yaxshi  rivojlangan  kishilarda  kaft  harakat- 
tayanch  apparati  ham   yaxshi  rivojlangan  bo‘ladi.  Ularning  kafti  to ‘g‘ri 
b o ‘lib,  k o ‘ndalang yoki  egriliklari k o ‘zga tashlanib turadi.
Y assioyoqning  ko‘ndalang  va  egriliklari,  balandligi  kichik 
b o 'lib ,  harakat-tayanch,  mushak  apparati  juda  sust  bo‘lgan  kishilarda 
uchraydi.  Bunda oyoq kafti  qismlari  orasidagi  chegara ko‘rinmaydi.
O yoq  kafti  -   odam  turganda  va  harakatlanganda  tayanch  a’zosi 
hisoblanadi.  Oyoq  kaftining  egriligi  ressor  funksiyasini  bajaradi. 
K o ‘ndalang  va  egrilik  yaxshi  rivojlangan  boMsa,  ressor  vazifasini  to‘liq 
bajara oladi.
A gar  bu  egrilikning  balandligi  kichrayib  ketsa,  oyoq  kafti 
tayanchiga  ham m a  qismi  bilan  tegib  turadi.  Shuning  uchun  ko'p 
yurganda  boldir  m ushaklarida  toliqish  va  og‘riq  paydo  boMadi.  Undan 
tashqari,  yurganda,  yugurganda  va  sakraganda  ichki  a ’zolar,  bosh  va 
orqa  m iyaning tebranish amplitudasi  ortadi.  K o‘z bilan tekshirish (tashqi 
nazorat)ning  asosiy  vazifasi  odam   tanasining  tuzilishini  aniqlashdan 
iborat.  O dam   tanasining  tuzilishi  morfologik,  fiziologik  va  psixologik 
alom atlarda  nam oyon  boMadi.  Tibbiy  amaliyotda  V.Chernoruskiyning 
tasnifi  qoMlaniladi.  Ular  uch  turga  boMinadi:  normastinik,  astepik  va 

Download 6,06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish