Жиноят ҳУҚУҚИ (умумий қисм) Маърузачи

Субъектига кўра шарҳлаш:
- Легал (Аутентик)шарҳлаш;
- Суд томонидан шарҳлаш;
- Илмий ёки доктринал шарҳлашга бўлинади.
Легал шарҳлаш - қонун асосида ваколат берилган давлат органи томонидан шарҳлашга айтилиб, у “аутентик” шарҳлаш деб ҳам юритилади. Легал шарҳ бериш Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди томонидан амалга оширилади. Легал шарҳ – умуммажбурий харакатерга эга бўлиб, қонуний кучга эга ҳисобланади.
Суд томонидан шарҳлашниг икки тури мавжуд бўлиб, булар:
- Олий суди Пленуми қарорлари асосида жиноят қонунининг шарҳланиши;
- Аниқ бир жиноят иши юзасидан чиқарилган ҳукмда жиноят қонунга шарҳ берилиши.
Илмий ёки доктринал шарҳлаш - жиноят ҳуқуқи соҳасида фаолият юритувчи илмий ходимлар томонидан жиноят қонунини шарҳлашга айтилади.
Жиноят қонуни шарҳлаш усулига кўра:
- Грамматик;
- Тизимли;
- Тарихий;
- Мантиқий турларга бўлинади.
Граматик шарҳаш - қонун нормаларини адабий тил меъёрлари асосида шарҳлашга айтилади.
Тизимли шарҳлашда - жиноят қонуни нормаларини бошқа жиноят қонун нормалари билан ёки бошқа ҳуқуқ соҳалари билан таққослаб шарҳ берилишига айтилади.
Тарихий шарҳлаш - ҳуқуқ нормаси қабул қилинган давлатда норма қабул қилинишига сабаб бўлган ҳолатларни аниқлаш асосида шарҳ берилишига айтилади.
Мантиқий шарҳлаш эса - ҳар қандай ҳуқуқий норма мантиқ қоидалари асосида шарҳланишига айтилади.
Жиноят қонунини ҳажмига кўра шарҳлаш:
- Сўзма сўз (мувофиқ) шарҳлаш;
- Кенгайтирилган шарҳлаш;
- Чегараланган шарҳлаш турлари мавжуд.
Сўзма сўз шарҳлаш - қонун матнига айнан мос равишда шарҳ берилишига айтилади.
Кенгайтирилган шарҳлаш - қонунни унинг матнидан кўра, мазмунини кенгроқ очиб берилиш йўли билан шарҳ берилиши тушунилади.
Чегараланган шарҳлаш эса - қонун матнига айнан белгиланган маъно берилмай, уни чегараланган қисқартирилган шаклда бериш орқали шарҳ берилиши тушунилади.
Ҳар қандай шарҳлашда қонун мазмунининг ҳажмини ўзгартирилишига, янги ҳуқуқий нормаларнинг ижод қилинишига йўл қўйилмайди.