Ájiniyaz atındag’ı Nókis mámleketlik pedagogikalıq

Shańaraq byudjeti.
Shańaraqtıń belgili múddet (ay, úsh ay, jıl ) de kutadigan dáramatları hám ǵárejetleriniń kitapı.
Shańaraq byudjetiniń tabısı barlıq shańaraq aǵzalarınıń mıynet haqı, túrli sıylıqlar, pensiya, stipendiya, pensiya, jeke járdemshi xojalıqlarınan alınatuǵın payda hám basqalar jıyındısı esaplanadı.
Shańaraq byudjetiniń sarıplanıwı tómendegi jónelislerde bolıwın úyrengen edik:
Turaq-jay ǵárejetleri.
Shańaraq ushın azıq-túlikler, kiyim-kesheler, transport ǵárejetleri.
Ruwzıger ushın úskeneler.
Shańaraq kólemindegi dástúriy ilajlar ótkeriw ushın sarp etiw-ǵárejetler.
Shańaraq qosımsha dáramat keltiretuǵın xojalıqqa qaratılǵan sarp etiw-ǵárejetler (em-ǵawısh, gúnjara, silos, dán hám basqalar ).
Shańaraq ushın texnikalıq úskeneler.
Sanap ótilgen sarp etiw-ǵárejetler úlken a kishi, turaqlı jáne tákirarlanıwshı bolıwı múmkin.
Ǵárejet túrleri.
Turaq-jay avtombil, zamanagóy texnika dástúriy ilajlar sıyaqlılarǵa sarplanatuǵın aqsha úlken ǵárejetler esaplanadı.
Túrli úy-ruwzıger inventarları (shókkish, shot, sipse, shańyutgich, qazan, ıdıs -tabaq hám basqalar ), ruwzıgerine tiyisli, zárúr kishi úskeneler, mayda -shuydelerge sarplanǵan aqsha kishi ǵárejetler dep ataladı. Azıq-túlik ónimleri ushın, shańaraqqa qosımsha dáramat keltiretuǵın xojalıqqa jóneltirilgen sarp etiwler hám de kúndelik mútajlik ushın ajratılatuǵın aqshalar turaqlı ǵárejetler esaplanadi.
Úy-háwli salıqları, radio, telefon, gaz, suw, elektr sıyaqlılarǵa, oqıw tólewler, máwsimiy kiyim-kesheklar, oqıw quralları hám basqalarǵa sarplanatuǵın aqshalar tákirarlanıwshı ǵárejetler dep júritiledi.
Shańaraq byudjetin tolıq hám tuwrı túsiniwden ekonomikanıń túpkilikli mánisin ańǵarıw, sonıń menen birge «Ekonomika» qasrining tilsimli giltini tabıw baslanadı. Gáp sonda, shańaraq jáne onıń aǵzaları mútajligi shegaralanbaǵan. Mısalı : hámme shańaraq sánatli turaq-jay, zamanagóy avtotransport, texnikalıq úskenelerge, eń jaqsı kiyim-keshek, sapalı azıq-túlik, kórkem atız-háwli sıyaqlılarǵa ıyelewdi qáleydi. Biraq, shańaraq byudjeti mudami shegaralanǵan.
Sonday eken, shegaralanǵan múmkinshilikten nátiyjeli paydalanǵan halda shegaralanbaǵan mútajlikti qandırıw máselelerin sheshiw ekonomikanı keltirip shıǵaradı.
Shańaraq byudjetin jumsaw baǵdarları mútajlik turining áhmiyetine qaray ózgeredi. Mısalı, shańaraq aǵzaların avtomobil alıwǵa bolǵan mútajligi birinshi orınǵa qóyılsa, qalǵan jónelisler degi sarp etiw-ǵárejetler avtomobil satıp alıw maqsetine eriwgenge shekem shekem kemeytiriledi. Sonıń menen birge, joqarıdaǵı jónelislerde kórsetilgen úlken ǵárejetlerge bolǵan mútajlik maqsetke aylansha, qalǵan baǵdarları sarplanatuǵın aqsha óz-ózinen azayadı.
Pul qadrini saqlaw.
Shańaraqta belgili maqsette tóplanǵan pul óz qadrini joǵatmasligi ushın ol kóshpelis mulkka, altın hám qımbat bahalı buyımlarǵa, sonıń menen birge qımbat bahalı qaǵazlarǵa aylantırıladı.
Milliy dástúrlerinemizge kóre ata-analarimiz óz perzentlerin turaq-jay menen támiyinlewge úlken itibar bergenleri kóshpelis mulkka bolǵan mútajlik tiykarǵı maqsetke aylanadı.
Shańaraqtı basqarıwda byudjetti aqılǵa say hám tuwrı joybarlaw bólek áhmiyetke iye boladı. Hár bir shańaraqta dáramat hám sarp etiw-ǵárejetler turaqlı esapqa alıp barılsa joybarlaw ápiwayılasadı. Alıp barılatuǵın esap -kitaplarǵa kóre joybarlaw varinatlari da ózgerip turadı.