Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

Isletiliwi. Qumırsqa kislota ximiya sanaatında organikalıq elementlardı sintez qılıwda qaytarıwshı retinde, sonıń menen birge, oksalat kislota alıw ushın azıq-túlik sanaatında—dezinfeksiyalawshı hám konservalaytuǵın qural retinde; toqımashılıq
sanaatıda—gazlamalarni boyawda, medicinada—bod keselligin emlewde isletiledi. Keyingi jıllarda qumırsqa kislotanıń tuwındı qapırıqetilformamid sanaattıń túrli tarawlarında, ásirese, sintetik talshıqlar alıwda eń jaqsı erituvchi retinde isletilip atır. Qapırıqetilformamid—rangsiz, qolańsa hidli suyıqlıq, qaynaw temperaturası 153°C. Qumırsqa kislotanıń quramalı efirlari erituvchi hám xoshboy elementlar retinde isletiledi.
Sirke kislota ádetdegi temperaturada—o'ziga tán ótkir iyisli, reńsiz suyıqlıq. Ol +16,6°C den tómen temperaturada muzga uqsas kristallar jaǵdayında qotadi, usınıń sebepinen ol muz sirke kislota dep ataladı. Sirke kislota suwda qálegen muǵdarda eriydi, onıń suwdaǵı 3—9% li eritpesi sirke dep ataladı hám awqatqa qosıw ushın isletiledi. 70—80% li sirke kislota sirke essensiyasi dep ataladı.
Alınıwı. Sirke kislota alıwdıń házirgi sintetik usılı sirke aldegidni oksidlewge tiykarlanǵan, bul aldegidning ózi bolsa asetilendan M.G.Kúsherov reaksiyası boyınsha alınadı (asetilen júdá arzan shiyki zatdan—metandan alınadı ):

Sirke kislota alıwdıń Butandı oksidlewge tiykarlanǵan jańa usılı úlken áhmiyetke iye: Sirke kislotanı metandan alıw procesi kóp basqıshlı bolǵanı halda (metan—asetilen—sirka aldegid—sirka kislota) Butandı oksidlab kislota alıw bir basqıshlı bolıp tabıladı, bul bolsa úlken ekonomikalıq nátiyje beredi.
Azıq-túlik sanaatında isletiletuǵın sirke essensiyasi bioximiyalıq usıl menen alınǵan sirke kislotadan tayarlanadı. Bul usıl spirttiń hawa kislorodı tásiri astında „sirka zamarıqlari“ qatnasıwında oksidleniwine tiykarlanǵan:

Áne sol processtiń barıwı sebepli júzim vinosı hawada ashıq qaldırilsa, oksidleniwi nátiyjesinde sirkege aylanıp qaladı.