Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

Oksidlovchilar tásirine karbon kislotaları salıstırǵanda turaqlı esaplanadı (qumırsqa kislotadan tısqarı ). Qumırsqa kislotanı da aldegid
O O
HO—C—H da kislota H—C—OH dep qaraw múmkin.
Usınıń sebepinen ol ańsat oksidlenedi hám karbonat kislotaǵa aylanadı :

Karbon kislotalardıń qaynaw temperaturasınıń joqarı bolıwı bul molekulalar arasında vodorod baylanısıwlar ónim bolıwı menen baylanıslı esaplanadı :

Qumırsqa kislota HCOOH—o'tkir hidli, reńsiz suyıqlıq, 101 °C de qaynaydi. Suwda qálegen muǵdarda eriydi. Terini kuydiradi. Ol qumırsqa bózidan ajralıp shıǵıs suyıqlıq
quramında, sonıń menen birge, birpara ósimliklerde (mısalı, qichitqi ot japıraqlarında) boladı.
Alınıwı. Ilgeri qumırsqalardı suwǵa bo'ktirib, keyininen eritpeni aydaw jolı menen qumırsqa kislota olinar edi. Házirgi waqıtta ol bir tıyanaqlı karbon kislotalar alıwdıń joqarıda kórsetilgen ulıwma usıllarınan biri menen sintez qılıw múmkin. Laboratoriyada qumırsqa kislota tómendegi usıllar menen alınadı :
1. Xloroformga o'yuvchi natriy eritpesin tásir ettiriw jolı menen:

2. Cianid kislotanı gidrolizlash nátiyjesinde:
HCN + 2H₂O → HCOOH + NH₃
3. Metall gidridiga karbonat angidrid tásir ettiriw menen kislota duzı alınıp, onı kislota tásirinde bóleklab qumırsqa kislota alıw múmkin:
KH + CO₂ → HCOOK
Sanaatda qumırsqa kislota alıw ushın o'yuvchi natriyga 125—150°C temperaturada hám 5—10 atm astında uglerod oksid biriktiriladi:
Payda bolǵan natriyli duz suyultirilgan sulfat kislota qatnasıwında bóleklengende qumırsqa kislotaǵa aylanadı :

Qumırsqa kislota ótkir hidli, reńsiz suyıqlıq, qaynaw temperaturası 100,5°C, suw menen hár qanday koefficientte aralasadı hám azeotrop qospa (77,5% kislota hám 22,5% suw) payda etedi. Azeotrop qospanıń qaynaw temperaturası 107°C. Qumırsqa kislota terine tegsa kuydiradi, usınıń sebepinen oyıwshi kislota da dep ataladı.
Qumırsqa kislota dúzilisi tárepinen bir tıyanaqlı basqa karbon kislotalardan parıq etedi, yaǵnıy onıń molekulasında karboksil gruppa basqa kislotalardaǵı sıyaqlı radikal menen emes, bálki vodorod atomi menen baylanısqan. Usınıń sebepinen qumırsqa
kislotanıń ayriqsha qásiyetleri de bar.
Bir tıyanaqlı karbon kislotalardan qumırsqa kislota eń kúshli kislota esaplanadı. Ximiyalıq ózgeshelikleri menen basqa karbon kislotalardan parıq etedi.
1. Qumırsqa kislotanıń karboksil gruppası tikkeley vodorod menen baylanısqanlıǵı sebepli onı bir waqtıniń ózinde de kislota, da aldegid dep qaraw múmkin. Ol aldegidlarga tán „gúmis ayna“ reaksiyasına kirisedi:

2. Qumırsqa kislota jáne onıń duzları konsentrlangan sulfat kislota menen qızdırılǵanda suw ajralıp shıǵadı hám uglerod (II) oksid payda boladı :

Bul reaksiyadan geyde laboratoriyada uglerod (II) oksid alıwda paydalanıladı.
3. Natriy formiat 400°C ge shekem tez qızdırılǵanda vodorod ajralıp shıǵadı hám natriy oksalat payda boladı :
2HCOONa → H₂ + (COONa)₂