Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw Metodikasi Topar : 2a-ximiya

Tábiatda tarqalıwı. Qumırsqa kislota qumırsqada, qichitqi ot (krapiva) de hám ignabargli arsha aǵashında boladı. Qichitqi o'tning órtewi — qumırsqa kislotanıń jalınlantırıw tásiriniń nátiyjesi bolıp tabıladı. May kislota (propan kislota ) achigan may quramında, valerian (Butan ) kislota bolsa valerian o'simligi túbirinde boladı.
Alınıwı. 1. Karbon kislotalar laboratoriyada anorganik kislotalar sıyaqlı olardıń duzlarına sulfat kislota tásir ettirib qızdırıw menen alınıwı múmkin:

Toyingan bir tıyanaqlı karbon kislotalar, tiykarınan, tómendegi usıllar menen alınadı :
1. Quramalı efirlarni gidrolizlash menen alıw múmkin:

Bul usıl ámelde joqarı molekular may kislotaların maylardan hám maylardan alıwda qollanıladı.
2. Baslanǵısh spirtlerdi oksidlew jolı menen alıw. Bunda aldın aldegid, keyininen bolsa kislota payda boladı :

Fizikalıq ózgeshelikleri. Karbon kislotalardıń tómen wákilleri ádetdegi sharayatta ótkir hidli, suw menen hár qanday koefficientte aralasatuǵın, jıldam suyıqlıq. Kislotalar klasınıń orta wákilleri, yaǵnıy molekulasında uglerod atomlarining sanı besewden toǵıztagacha bolǵan kislotalar (izomoy kislota da ) moysimon suyıqlıqlar bolıp, suwda jaman eriydi.
Joqarı molekulalı may kislotalar hidsiz, suwda erimeytuǵın qattı elementlar bolıp tabıladı. Karbon kislotalardıń derlik hámmesi spirtte hám efirda jaqsı eriydi.
Kislotalardıń molekular salmaǵı artpaqtası menen salıstırma salmaǵı azayadı, qaynaw temperaturası bolsa artadı. Normal dúzılıwǵa iye bolǵan kislotalar tarmaqlanǵan shınjırlı kislotalarǵa qaraǵanda joqarı temperaturada qaynaydi. Molekulasındaǵı uglerod atomlarining sanı jup bolǵan kislotalar uglerod atomlari sanı toq bolǵan kislotalarǵa qaraǵanda joqarı temperaturada suyıqlanadı.
Ximiyalıq ózgeshelikleri. Karbon kislotalardıń gidroksil gruppasındaǵı vodorod atomi spirtler molekulalaridagiga salıstırǵanda talay jıldam. Sol sebepli suwda eriytuǵın karbon kislotalar vodorod ionların shıǵaradı hám lakmusni qızartiradi:
Karbon kislotalar arasında qumırsqa kislota eń kúshli kislota esaplanadı. Karbon kislotalardıń kúshi karboksil gruppasına birikkan atomga yamasa atomlar gruppasına baylanıslı. Karboksil gruppaǵa birikkan radikallarning úlkenlesiwi kislotalardıń
kúshin azaytadı.
Karbon kislotalardı ximiyalıq ózgesheliklerine tán reaksiyalardı,tiykarınan, tómendegi gruppalarǵa bolıw múmkin: Kislota karboksil gruppasındaǵı vodorod atomiga tán reaksiyalar. Karboksil gruppasınıń gidroksiliga tán reaksiyalar. Kislota karbonil gruppasına tán reaksiyalar. Kislota radikalidagi vodoroddıń almasınıwı menen baratuǵın reaksiyalar. Oksidleniw reaksiyaları.
1. Kislotanıń karboksil gruppasındaǵı vodorod atomi metallar, metall oksidleri hám sıltılar menen reaksiyaǵa kirisiwedi.