Жалолиддин румий тарихий-биографик роман



Download 12,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/222
Sana23.02.2022
Hajmi12,72 Mb.
#147376
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   222
Bog'liq
55.Jaloliddin Rumiy - Radiy Fish

крнуният- 
лари инъикосидир) шунга ишонч хосил кдщщким, дунё зидцияглар 
бирлигвдаги «зидциятлар жангвдир», дунё кдчонлардир бир йула 
бокий булиб яратилмаган, балки хар лахза яралиб туради».
^Жалолиддин диалектика системасини яратди, бу ишни унинг 
салафлари, жумладан, Юнонистон, Рим, Арабистон, Хиндис- 
тон ва )6ггой мутафаккирлари бошлаб берган эдилар.
Гегелнинг эътироф ича, Жалолиддин Румий унга диалектик 
метод яратиш га ёрдам берди ва бу метод крйта ишланиб даври- 
мизнинг энг илгор дунёкдраши таркибий кдсмини ташкил 
эгтщу
Бирок, Жалолиддин Гегелдан фаркда уларок,, уз даврининг 
фарзанди сифатида, фикрларини мавхум мантикий категория- 
ларда эмас, балки оташин шоирона тимсоллар воситасида 
Т ал л ­
ин эгарди.
Шаркдан мутуллар боскдни, Рарбдан салибчилар юриши- 
нинг ёввойиликлари руй бериб турган, диний урушлар ва фа­
натизм хукм сурган уз замонасида у инсонларни сулху салох, 
тинчлик-тотувликка чакдрди: унинг наздида барча монотеис- 
тик динларнинг мохияти бир хил эди. Куллик, истибдод ва 
зуравонлик хукм сурган бир даврда у одамларнинг бойлиги
ирки, дини, насл-насаби, мансаб-мартабасидан кдтьий назар, 
тенглик, биродарлик гоясини олга сурди. Унинг наздида одам­
лар факдт Инсони Комилга нечоглик якднликлари билан фарк,
www.ziyouz.com kutubxonasi


кдлишар ва хар бир киши уша Мукаммал Инсонга уз мехнати 
ва к,обилиятига кура якднлаша оларди...
Ха^икрт ташналарига атаб узининг бир газалида у, жумла­
дан, шундок, деган эди:
Аё сиз, жон чекиб урр лахра изларсш илоу^ийни,
Ани излашга %ожат йук, илоций

сиз, ило%ий сиз!
У уз шеъриятида «худо» ташбихини реал мохиятини мана 
шундок, очган эди.
Хаёт ва улим, онг ва борлик, башар ва башарият, замон ва 
макон бу муаммолар тар их давомида турлича куйилиб келади... 
Инсоният яшар экан, улар янги-янги сувратларда крйта-кдйта 
куйилаверади ва уларни хал этишга интилиш, илгаригидек
Хар гал хакзщатга як^нлаишшдан иборат булади.
Келинг, китобхон, яна етти аср орцага, 1268 йилнинг куз 
туни зулматига чуккан Кичик Осиёнинг Кунё шахрига, Жало­
лиддин Румий танхо шам ёрурида хаёлга чумиб ултирган уша 
мадрасага кдйтайлик, унга к^тпилишиб, унинг умр йулини куздан 
кечирайлик. Эскирган иборалар ва гайриодатий ифода усуллари- 
дан тал тортмай, улар замирида яширинган буюк бир тарихий 
ингалишнинг маьносини ча^иб куришга харакат кдпайлик. Эхти- 
молки, асрлар кдтламидан ута олган уша зотни ёндирган оташ- 
нинг тирик алангасини хис этармиз.
«Суз — либос. Маъно унда яширин асрор», — дегувчи эди 
Жалолиддин Румий.
Вал ад шамни ерга куйиб, унга вдциксираган, саволчан назар 
билан бокди. Отасининг кузларидан ташаккур Укиб, боягидек 
юмшок эхгиёткор кдцамлар ила, дилидагини тилига келтир- 
май, чиедб кетди. Уша айтилмаган саюл бутун тафаккур окдмига 
илашиб, ашкщэндай муаммо бир нарсани эсга солаверди. Шун­
га бас келишга тиришиб, Жалолиддин нега Фаридиддин Аттор 
унга, ёш болага узининг «Асрорнома» юггобини тортик, этгани 
сабабларидин яна бирини, эхтимолки, энг мухи ми ни бирдан 
англади: бу - умид, юпантирувчи ва хомтамаъ этувчи, узинг 
эшитмок^и булган сузларни кулопттта шивирлаб, бокдйлик- 
дан фонийликка томон етаклаб борувчи умид эди. Оталар этол- 
маганни фарзандлар этар, улар биздан кура яхширок,, биздан 
кура комилрок, булар, деган умвд эди...
Хуш, кдёкдан булсин, магар биз боримиздан кура яхширок,, 
комилрок; була олдикми? Йук; то тирик экансан, узингдан кура 
дурустрок, ва муносиб бир нарса к,олдириш учун, умиднинг 
шивирлашларига учмай, ишлашинг, тинмай захмат чекишинг 
керак. Эхтимолки, ушанда фарзандлар биз этолмаганни эти- 
шар, биз етолмаганга етишар. Эхтимолки...
Аттор узини аямай, захмат чекди. Лекин у орзикиб кутган
www.ziyouz.com kutubxonasi


яккаю ягона 
ут л
унинг олтмиш ёшвда тутлиб, ундан олдин, 
ун саккиз ёшида вафот этди. Орадан ярим аср уггач, Жалолид­
дин кари шоирнинг гурдек корайган гор орзида туриб, унга 
ташлаган нигоздда ана шу кай куни укиди.
У уз болаларини, уша ой юзли Гавдер-хотун тутаб берган 
Угалларини эслади. Тушичини отасининг шарафига Валад деб 
атади. Тунларни кулида аллалаб утказди — булмаса, эркатой 
ухламасди. Бир кдрашда Парвардигор Валаддан ^еч нарса аяма- 
ган эди: акдпи, илмли, одоб-назокатли. Ота-угал якдил эди­
лар: отасининг фикри хдм унга тушунарли эди. Аммо у отадан 
узиб олра кета олармикин?
Жалолиддин тараддувда кодди. 
Валад
унинг суюкли Уели эди: 
адолат юкини утинчи тарозисвдамас, заргар тарозисида тортиш 
жоиз эди.
Эхтимолки, унга суюкли булгани учун дем кийиндир: мана, 
дедемай киркка киради, соколи мошгуруч, у демон отасига эр- 
гашади, отасининг извдан юради. Ха Валад отасини тушунарди. 
Ота меросини унчалик тушуниб-тушунтирадиган дем, унчалик 
асраб-аяйдиган дем булмаса керак. Лекин, бари бир, Валаднинг 
демма билганлари — узлаштирилган, меросга олинган булиб, Узи 
иэлаб топган нарсалар эмас. Меросга олинганнинг бахоси бошде- 
ча булади. Ахир у умр 
буйи 
олтин йирмади, мамлакат исгило 
этмади, ёхуд 
6oF -poF
устирмадики, ушаларни асраб-авайлаш шу 
кддар жоиз булса?! Бу дунёда бошка нарсалар каби суз умрига 
дем бакр йук,. Улар дем ишлатилавериб сийдеси чикади, тешик 
куза сув тутолмаганидек, маънони тугалмавди. Хакидет эса демиша 
тирик, дер ладеа дейта турилади, унинг лоадел бирор довучини 
тутиб колиш учун дер гал янги идиш керак булади. Багридаги 
юки уша-уша, эски декидет булишига дерамай, янги сузлар эски 
сузларга зид келиб кщиши мумкин. Аммо сен чиндан дем ташна 
экансан, кузанинг шакли шамойили билан не ишинг бор?
Отаси меросига ворис ва коровул булиш жозибасини енгиш 
учун Валадда куч ва жасорат етармикин? Аслини олгацца декидег- 
ни асраб-авайлаш - уни топиш, кУлга киритиш, деган суз, акс 
^олда, 
бехдсоб
маздеблар ёнига унинг исми билан аталувчи 
янги бир маздеб келиб кушилади, вассалом... Хол буки, уносил 
этган ишонч-эьтикод шулким, инсонларнинг маздеблар таба- 
калар динларга ажралиши — улур кабодетдир, одамзод дедещат 
ян гл и р
вощд-ягонадир.
Жалолиддин бир сесканиб тушди. Шу пайт унинг кузига 
Валад собит — устивор туролмайдиган, жудаям сусткаш ва 
кунгилчан булиб куринди. У кулча юзли, ёнокдари демиша кип- 
Кизил, буни детго соколи дем яширолмасди. Хали мархум Саид 
Бурхониддин тирик экан, муридлардан бири сураган эди: «Нега
www.ziyouz.com kutubxonasi


Мавлононинг юзлари оппогу Валаднинг юзи кдп-кдзил?» Саид 
шу ондаёк, жавоб берган эди: «Жалолиддин хамиша ошик, ошик,- 
ларнинг кузлари ёник,, ранглари синик, булур. Валад эса ёшли- 
гиданок, суюкли, махбубдир».
Буни эшитган Жалолиддин бир кулиб куйган эди. Мархум 
устоз хак, эди. Хакдкдт ошдаи ва хж икат маъшукд — мана, 
улар орасидаги тафовут... Угли неки кдлмасин — шеър битади- 
ми, ваъз айтадими, бари турри ва окдлона эди. Факдт бир оз 
чиройлирок^ чучмалрок,. Шеърлари хам отасининг шеърларига 
Ухшаш. Гилам нинг унги тескарисига ухшаганидек - буёкдар 
жилваси боищача, тугунлар куриниб туради. Йук,, Жалолиддин 
бунда Узи истаган такдирда хам адашмайди.
Валадда кдндайдир заифоналик, юмшокдак, уз-узини эхгиёт 
кдлишга майл бор эди. Ундаги нур хам, ой шуьласидек, узга бир 
нурдан яралган. Ендириб куйдирмайди, силаб-сийпаб, юпангира- 
ди, холос. Гарчи хамма ваху отасига ухшашга хдракат кдлса хам, 
унда ойиси Гавхар-хотун яшайди. Эхтимолки, шунинг учун хам 
отаси бошкд угалларидан уни купрок, севади.
Факдт у шеър ёзиб, бекорга овора булади. Нима кераги бор? 
Ундан кура, йулини изласа, бирор нимада шак-шубхдга борса, 
исён-тутён кутарса, яхши эмасми!.. Хуш узинг-чи, Жалолид­
дин, узинг то отанг Султонул Уламо тирик экан, шак-шубхага 
бориб, исён-тутён кутарибмидинг? Йук,, нукул унга эргашар- 
динг, рост гохида шубхал ангансен...
Маккада отаси билан зиёратчилар окдмига кушилиб, мубо- 
рак Хонаи Каьба атрофида айланишди. Нимовоэда айтилган дуою 
тиловатлар шовкдни шовуллаётган денгизни эслатар, кдчк?
1
рикдар осмонга сапчиган учиримларга ухшарди. Одамлар хеч 
тортинмай, куз ёшларини юзларига суйкаб йиклашарди, ким- 
дир хушдан кетиб йикдлар-орзикиб кутилган, ларзакор дам- 
лар, уз-узингни унутиб, дунёнинг турт тарафидан келган мин- 
гларча халойик, ила кушилиб-к,оришиб кетадиган дакдкалар. Бу 
муьжи задан сунг хамма нарса узгармога шарт. Узини инсонлар- 
нинг биродарлик бахрида битта к,атра деб хис айлаганлар яна 
золимлик, бахиллик ва манманликка нечук ружу кдлур?
Лекин шу куниёк, у дарвешларнинг такродорлик устида тор- 
тишиб, ёкд йиртишганини уз кузи билан курди. Муштлар, учи 
найзадек уткир хассалар хавога укталди, сокрллардан куз ёши 
эмас, крнлар томчилади, кузлар мехр-мухдббат нури билан эмас, 
казаб ва нафрат олови билан ёнди, тиллардан зикру сано урни­
га дашном-хакоратлар учди...
Маккадан Мадинага боришаркан, уларнинг карвонини кдм- 
матбахо арабий отини уйнатиб, к,оп-к,ора юзли бир суворий 
кувиб утди, устида ярк?фок,тун, бошида хожи дастор. У билан
www.ziyouz.com kutubxonasi


ёнма-ён бошларига ушандок, дастор Ураб, яланг оёкдарига сан­
дал ковуш кийиб олган, бармокдари яра-чакдцан крнталаш булиб 
кетган мулозимлар югуриб-елиб боришарди. Бадавлат ^ожи араб 
сиймосида ун икки яшар Жалолвддин юлибона бир 
Fypyp 
курди. 
Шундок, кибру ^авони у боища ^ожилар сиймосида ^ам укдди. 
Шунда унинг хаёлидан, улар мусулмончилик фарзини адо этиш 
ёки гунозугардан кутулиш учун х^жга келишмаган, деган фикр 
утди. Улар 
\ожи
номини олиб, шу ном ила уз юртларида яна 
к,ора кирдикорларини бемалол давом этгириш учун келишган.
Йук,, муъжиза руй бермади. Жалолиддин юракдан туйган, 
унинг назарида боища зиёратчилар х,ам баробар 
xjic
этган сурур 
одамларда, уларнинг х^ёти ва хатги-хрракатларида узгариш яса- 
мади. Унда з^ажга бориб ^ам осийлигингча к,олишинг ёки мадал- 
ладан чикдоасдан туриб хдм такродор булишинг мумкин, деган 
фикр уйгонди. Аммо бу фикр ни у шу ондаёк; нари х,айдаб, уз- 
узини изза кдвди. Отасининг «Одамлар - мисоли кузгу, улар­
нинг гуно^ида сенинг гунох^аринг акс этур», - деган сузлари 
ёдигатушди.
Хдкдоний сузлар эса ун йиллардан кейин келди:

Download 12,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish