Жалолиддин румий тарихий-биографик роман



Download 12,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/222
Sana23.02.2022
Hajmi12,72 Mb.
#147376
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   222
Bog'liq
55.Jaloliddin Rumiy - Radiy Fish

Соуиби бахт — бир гули озодадир,
Саре эгилур сен сари, зебо санам,
Юрсанг агар биз сари, эва%, санам,
Дилда тошар шиддатимиз, жазмимиз,
Янгра баланд, байрамимиз, базмимиз!
Зууро бугун бизга куйиб, жом тутар.
Жом демаким, нашьаи пайюм тутар.
Пиру жавон даврада ращ ос эрур,
Давра тула айшу тараб, соз эрур,
Завку сафо диллара пайвандимиз,
Янгра баланд, байрамимиз, базмимиз!
Туй-никщ базмида %алво ширин,
Огуши гушангада раьно ширин.
Гул ила булбул бу кеча мает булур,
Богу бсцор куйнида пайваст булур.
Янгра бугун най ила чирмандамиз,
Янгра баланд, байрамимиз, базмимиз!
ИККИНЧИ ШАМ
Жалолиддин одатда шеърни овоз чикдзиб укдрди. Шеърдаги 
о*анг уни бе^иёс бир куч ила узига жазб этарди. Ана шу кучга 
у дарров буйсина к,олмас, дасглаб бошини унг елкасига солин-
www.ziyouz.com kutubxonasi


тириб, кулоц солар, сунг гуё унга монелик кдпмок^идек, се- 
кин оёкда кдгщарди. Кейин этагини бар уриб илк кдцам ташлар 
ва чал кулини тикка кутариб, билагидан *авода солинтирган- 
ча, турган ерида аста, гир айланарди.
Шу ондаёк, унинг ру*ий назари унгида абадий айланишлар- 
ла коинот *аёти намоён булар: куёш атрофида сайёралар учар, 
ер атрофида етги кдват осмон чарх урарди... Ана шу мавзунлик 
унинг бутун вужудини камраб оларди.
Шунда у унг кулини *ам кутариб, рак,сга тушиб айлана бош- 
ларди. Аввал шошилмай, кейин тезрок, тобора тезрок айланар, 
ер-кукни тулдирган уша жахрний о*анг билан кушилишиб, маст- 
аласт булиб, то узни унутмагунча, гир-гир айланаверарди, зеро, 
шеър савти, рубоб садоси Уша о^ангнинг сули т соялари эди.
Мана у, *озир *ам “ Янгра баланд, байрамимиз, базмимиз!” 
деганча, урнидан турдию тош сащца аста кдцам ташлаб, уйкуга 
чумган 
Мадраса 
огушида тащ о ёнган шам атрофидан бир айла­
ниб чикди. Шунда унинг сузларига жур булган каби, баного* 
рубоб жаранглай кетди. Коллар канотдек силкиниб, деворларда 
соялар сиргалиб учдилар.
Рубоб шодиёна кдцарди: *а, мУъжиза юз берди - ошик,-маъ- 
шукдар ковушдилар. Аммо бу шодиёна оралаб мунгли бир армон 
*ам садо берарди: кошкийди севишганлар бир-бирига батамом 
сингиб кетишса, шундок, сингиб кетишсаки, уртадаги “сен” у 
“мен”дан нишон хдм колмаса. Ошик, ва маьшукдан иборат аслан 
бир бутун, бирок азалий тарафайнлар тафовугининг *ам йуко- 
лишини к^мсаган бу мунгли армон хдр гал о^ангдор накорат 
баробарида овоз берар, фожеий бир аламга тулиб жарангларди.
Ок соколи куксига тушган чол тобора жазавага тушиб чарх 
урар, унинг туни этакларидан кУтарилган шамол уртада тащ о 
ёнган шамни нак учиргудек булиб, елпиб-елпиб утарди.
Келинг китобхон, у узини унутган шу бахтиёр дамда уни 
бир дам холи куяйлик. КУнё мадрасасини *ам тарк этайлик 
зеро, ишк деган нарса Жалолиддин Румий учун нима эди де­
ган нук^ани мушохдца этиш фурсати келди.

/'Шоир иищни хэкик^тгаетишнинг ягона воситаси, деб биларди.
Заргарнинг уз хунарига нищи, дерди Жалолиддин, модданинг 
*ак«кий сифатларини билишга, Уша даврнинг таъбири билан ай- 
тганда, ундаги яширин асрорни англашга, бинобарин, унга иш- 
лов беришнинг усул ва воситаларини эгаллаб олишга етаклайди.
Яна, модданинг яширин асрорини эгаллаш жараёни уста учун 
Уз-Узини англаш жараёни *амдир. Чинакам майорат, яъни мут- 
лак, х^ки катни англаш шахснинг жисм билан бир бутун булиб 
батамом кУшилиб-ковушиб кетишини так;оза этади. Лекин
www.ziyouz.com kutubxonasi


здакикатда, Жалолиддин таъбирича, “бу куплик ва фикарот1 
дунёсида” бундок, кушилиш имконсиздир, бас, Уша вощд ва 
мутлак *акикатни билиш хдм нисбийдир, орзудаги кушилиб- 
ковушиш эса мутлак оламда, уша давр истило^ича, у дунёда, 
оламул ваздадда тасаввур этил ади.
Зиддиятларни орадан кутаришга, яъни, мутлак хдкикдтни 
билишга интилиш, аммо бунга муяссар булишнинг имкондан 
хориж эканлиги Жалолиддин Румий шеърий диалектикасининг 
мо^иятини ташкил этади. Мугаак *акикэтни билиш имкон дои- 
раа$да деб кэдювчи аньанавий тасаввуфдан унинг фарки здам шунда.
Уз мо^иятига кУра, кузатувчини кузатилувчи билан, англо- 
вчини англанувчи билан битта деб караш табиатнинг объектив 
кучларини гавдалантириш шаклидирким, бу биз диний деб атай- 
диган Уша онг куринидш учун характерли бир хусусиятдир.
Хол буки, табиатни гавдалантириш, жонлантириш *ар бир 
халк огзаки ижоди учун *ам хос булиб, умуман мажозий, 
тимсолли тафаккур асосларидан бирини ташкил этади.
Мажозий тафаккур системасининг моддий олам конуниятла- 
рини билишга интилиши купинча акд бовар кдлмас натижаларга 
олиб келган экан (чунончи, суфийлар тошнинг ерга тушишини 
*ам сайёраларнинг Куёш атрофида айланишини хдм ишк билан 
изо*лашади), бундай мажозий тафаккур умуман реал мазмундан 
мазфумдир ва у рационалистик тафаккур заминида уз маърифий 
имкониятларини йукртади, деб уйлаш хато булур эди.
Хатто мажозий тафаккурнинг асосий мущги — саньатни на- 
зардан сокит килганда *ам XX асрнинг урталарида, илмий деб 
аталувчи рационалистик тафаккур гуллаб яшнаган бир даврда 
синектика фанининг пайдо булишини кдйд этиб Утишга тугри 
келади. У мантикий тафаккур ечолмаган тор, маиший-техник 
масалаларни ечшцда худци шу мажозий тафаккурдан истифода 
этади ва гавдалантиришни уз методикасининг аввал-асоси деб 
билади. Синектиклар кемасозликдаги инженерлик масалалари- 
ни ечишда рассомлар, шоирлар, музикантлар, яъни Уз касбига 
кура мажозий фикр юритувчи кишиларни жалб этишади, у 
ёки бу жисм, вддиса Урнига узингизни куйиб куринг-да, сез- 
гиларингизни айтиб беринг, деб талаб килишади.
Фалсафий монизм нукгаи назарида туриб, оламнинг бирлиги 
эътироф этиладиган булса (суфийлар идеалист булганлари щвда 
шу нукгаи назарда туришган), равшан буладики, табиат ва жа- 
миятдаги, шунингдек, шахснинг психик ва эмоционал эдаётида- 
ги жараёнлар умумий диалектик конуниятларга буйсунади.
Суфийлар худци шу психик дести, яъни микрокосмос сифатвда 
уз-узини билиш билан шугулланганлар ва шу билан баробар бугун 
опамни, яъни макрокосмосни дам анпий оламиз, деб уйлаганлар.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Шу боисдан х£М Жалолиддин, мутлак, оламни кдйда, деган 
саволга “Сизнинг кдлбингизда” деб жавоб берган.
Табиийки, ишк^ аввало, эркак ва аёл уртасидаги мухаббат 
тасаввуф фалсафасида му*им урин тутади, зеро, аёнки эркак- 
аёл муносабати кишиларнинг табиатга муносабати дамдир. Ёки, 
бошкдча айтганда, инсоннинг урутчилик мо^ияти унинг накр- 
дар табиий мо*иятига айлангани, яъни инсон накдцар инсон 
б^ла олгани бевосита ишк.-мухдббатда намоён булади.
Кай бир жидетлари билан Гегель диалекгикасига салаф- 
утмищдош булган Жалолидцин Румий диалекгикаси мудаббат- 
нинг бир-бири билан бирикиш, бир-бирига тамом сингиб ке- 
тишга интилиш ва бунинг имконсизлигидан иборат табиати асо- 
сига курилган эди.
Олам билан уйгун булишга чексиз ташналик Жалолиддинни 
деракатга солувчи куч мана шу эди. Ушбу нарсани у уша давр 
мантикий схоласгикаси заминидан иэлади, аммо Уша бачкана 
догматизмдаги уйгунлик эшакдаги арслонлик микдорича эди.
Бу ёкда энди юрак крларди.
Жалолиддин Румий юракни акдцан устун куяркан, буни 
тушуниш мумкин: декдодй бил ишда уша давр мантикий та- 
факкурининг силлик, формал метафизикаси биз *озир экспе- 
риментал психология, деб атайдиган, неча бир суфийлар уз- 
узини синчиклаб кузатиш асосида ишлаб чш дан “юрак фани”- 
дан анча оркада эди.
Бирок, юракдан англаш сав^и табиийга суянарди. Ва яна рав- 
шанки, унинг натижаси паралогик туе олиб, рамзга, мажозга 
мойил буларди. Мажозийлик эса — санъат шугими.
Тасаввуф бир мафкуравий ок?ш сифатида бошданок; шеъ- 
рият билан ажралмас булиб, бирикиб яшади.
Дастлаб суфиёна йиганларда иищ-мудеббат декдца халк, 
кушикдарида куйланарди. Шундок, кишмиши учун нишопур- 
лик шайх Абу Саид Майхонийни куфру иштибоада айблашган 
эди. Кейинчалик суфийлар шундок, мажлислар учун махсус ру- 
боий ва газаллар тукдйдиган булишди. Уларда “хдк^кдт толиб- 
лари”нинг ру*ий здолатлари акс этар, бу табиийки, сомеларда 
муайян завк,-шавк, уйготарди.
Нопиушк ва воизлик фаолияти тезда суфия тарикдтининг у 
ёки бу жщатларини янада кенгрок, баён кдииб беришни такрзо 
этади. Бунинг натижаси уларок„ Ансорий, Саноий ва Аггорнинг 
мажозий йуналишдаги, панд-*икмат достонлари юзага келди.
Фалсафий тафаккур умумга макнул абстракт — мантик?ш кате- 
горияларни ишлаб чикдани каби, тасаввуф шеърияти дем Уз тара*- 
к^ёти жараёнипд аньанавий тимсолу ташбюугарни ишлаб чикди.
Жалолидцин Румий яна шу анъаналарнинг чукдасида турди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Унинг шеъриятидаги севимли тимсоллар — кузгу, тасвир ва соя 
эди. Объектив борлшрш у узи бирдан-бир *ак?пдий деб билган 
хрлда узга, идеал оламнинг сояси деб биларди. Яъни борликдш 
инъикос, инъикосни борлик, Урнида курарди у. Буни *амиша 
назарда тутиш лозим.
Маълумки, куз гуда хдмма нарса тескари куринади. Лекин 
биз кузгусиз *еч кдчон уз-узимизни кура олмасдик.
Жалолидцин идеализмини унугмаган *одца, унинг ташбщи- 
ни давом этгириб, айтиш мумкинки, Румий шеърияти мусаф- 
фо бир кузгуцир, етги асрдирким инсоният ана шу кузгудан 
куз узолмайди, зеро унда инсоннинг ру*ият олами, унинг хдракат 
конуниятлари ажиб бир тиншцшк ила акс этиб туради.
Айрим олимлар «суфий» истилохд араб тилидаги жун маю маь- 
носини билдирувчи «суф» сузвдан эмас, балки, юнон тилидаги 
^софос» - донишмавд создан олинган, деб бежиз айтишмайди..

Жалолидцин Румий ва унинг шогирдлари узларини суфий- 
J
лар эмас, ош щ дар, деб аташган. Уларга билиш йулида карвон- 
боши - мантик; эмас, мухаббат эди.

Download 12,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish