Jahongir mamatov: iak memuar umid yoki kirish o’rnida

21. KUCH ADOLATDAMI, ADOLAT KUCHDAMI?
1991 yil… 
Bir kuni Vazirlar mahkamasining birinchi qavatidagi kichik zalda tashabbuskor deputatlar 
tomonidan ilgari surilgan “Maoshlarni indeksatsiya qilish”, ya’ni maoshlarning inflyatsiyaga 
qarab avtomatik tarzda oshib borishini qonunlashtirib qo’yish haqidagi loyiha muhokamasiga unga 
qarshi bo’lgani uchun Karimovning o’zi keldi va qanday savol bo’lsa javob berishini aytdi. Ammo 
savollarga o’tirganlarni bepisand qilgan tarzda, asabiy ohangda javob bera boshladi. Bu uning 
“Sizlarning iqtisoddan nima xabarlaringiz bor!” deganday deputatlarni kamsitish tutumi edi. 
Karimov bu masalaga qarshi bo’lgani keyinchalik bilindi. U narxlar oshishidan ham o’ziga foyda 
yo’lini topdi. Narxlar oshishi haqidagi qaror bosh vazirga imzolatilsa, ortidan maoshlarni oshirish 

---

Farmoniga o’zi qo’l qo’yadigan bo’ldi. Vaholanki, biz buni dunyodagi juda ko’p mamlakatlarda 
bo’lgani kabi qonuniy yo’lga qo’ymoqchi edik. 
Oldinroq bir savoli uchun kamsitilgan Toyiba To’laganovaning talabini himoya qilib, Karimov 
bilan biroz tortishgan edim va uning bu gapidan keyin yana so’z so’ramay tura olmadim. 
-Masalani soddalashtiradigan bo’lsak, hovlingizning to’rida qurilish qilmoqdasiz, mehmonxona. 
Uyda g’isht, yog’ va non tamom bo’lgan. Tushlikda “Ochqoldim” deb dod soldingiz. Xotiningiz 
qo’lida pul yo’qligini aytdi. Chunki siz sandiqdagi pul faqat qurilishga deb ajratib qo’ygan edingiz. 
Nima qilasiz, ochlikka chidaysiz-mi? Axir bugun mamlakat bo’ylab kerakli, zarur qurilishlar, 
masalan ishlab chiqarish korxonalari emas, asosan ma’muruy binolar qurilmoqda. Shunday ekan 
siz keltirgan sabab loyihani qoldirishga asos bo’lolmaydi,-dedim . 
Karimov qizarib ketdi va jahlini yashirishga har qancha urinmasin baribir baland ovozda gapira 
boshladi: 
-Siz samarqandlik bo’la turib shunday deyishingizga hayronman. Temurlang dunyodagi eng katta 
diktator bo’lgan. Ammo bugun u qurgan binolar tufayli Samarqand dunyoga mashhur, uning o’zi 
ham. Uning kalladan minora qurganini emas, balki Samarqandda loydan qurgan minoralariga 
oshiq hamma. Biz qornimizni emas, kelajakni o’ylashimiz kerak… 
Qaytib joyimga o’tirmasdan Karimovning gapini eshitib turganim uning asabiga tegdi va “Yana 
nima demoqchisiz?” degandek gapini to’xtatib menga qaradi. 
-Birinchidan,- dedim,- siz ham samarqandlik va o’sha minoralarning yonida kattta bo’lgansiz. 
Ularni boshqalar qurishgan. Samarqandda Amir Temur qurdirgan bitta maqbaradan boshqa deyarli 
ko’zga tashlanadigan bino qolmagan. Lekin Samarqandni dunyoga mashhur qilgan narsa 
Temuriylar davrida madaniyat va san’atning rivojlanganidir. Biz bugun madaniyat va san’atni 
faqat ma’muriy binolar qurish, deb bilayotgan bo’lsak, katta xato qilgan bo’lamiz. 
Ikkinchidan esa, Temurlang deb uni kamsitish uchun aytishgan. 
Karimov cho’ntagini kovlab, kichik daftarchani oldi. U turli ihtiboslarni pala-partish yozib yurar 
ekan, shu damda keraklisini topa olmadi: 
-Hozir topolmadim, lekin yozib qo’ygandim, Temurlang… kechirasiz Amir Temurning o’zi 
“Bizga baho berish uchun biz qurdirgan hashamatli binolarga nazar soling” degan,-dediyu bir zum 
boshini egib o’ylanib qoldi. 
U qachon o’zbekchada tortishuvga kirsa, mantiqli javob topolmasdan yutqazishini bilardi. 
Shu topda uning bu gapiga ham javobim tayyorligini bilgani uchun ham boshini ko’tarmay, aslida 
gapimda jon borligini ta’kidlab, mavzuni boshqa tomonga burib yubordi. 
Ammo mana shu qisqa savol-javobning o’zi uning ko’nglida nima yotganini yaqqol ko’rsatib 
bergandi. 

---

Shu bois oradan bir yil ham u o’tmay o’zini “Amir Temurning davomchisi” degan siyosatni 
boshlatdi. Bu eng avvalo uning nutqlarida va gazetalardagi maxsus yozdirilgan maqolalarda 
ko’rina boshladi. 
Matbuotda Islom Karimovni Amir Temurga tenglashtirib yozish musobaqaga aylandi. 
Tarixga, millatga, o’z-o’ziga haqorat kundan kunga «gullab ketdi». 
1994 yilda quvg’inda, Bakuda Amir Temurning tuzuklarini takror o’qidim. Undagi 12 qoida bilan 
Islom Karimov faoliyatini solishtirishga urindim. Tuzuklarda keltirilgan sifatlarning qaysi biri 
Islom Karimovda bor degan savolga javob qidirdim.