Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

14.1. Sotsializm genezisining obьektiv va subьektiv omillari.

Urta asrlar Garbiy Evropa tarakkiyotida Uygonish davri gumanizmi inson va inson takdiri bilan boglik mafkura sifatida mavjud jamiyatning muxim vokeasiga aylandi. Gumanizm mafkurasi rivojlanib Reformatsiya davrida cherkovni islox kilish orkali ijtimoiy tengsizlikka karshi kator goyalarni ilgari surdi. Ijtimoiy tenglik, insonni kadrlash, uning takdiri uchun masьullik goyalari gumanizm mafkurasiga xos jixatlar bulib, feodal munosabatlar emirilib, kapitalistik munosabatlar tarkib topayotgan Garbiy Evropada Reformatsiya jarayonida uziga xos tarzda namayon buldi.

Garbiy Evropa jamiyatida kapitalistik munosabatlar tarkib topar ekan, avvalgi feodallar asta – sekin sanoat egalariga aylana bordi. Er, mol – mulk, yangi korxonalardan tushayotgan foyda evaziga ular tabora boyib borar di. Butun boylik mamlakatning bir xovuch aslzodalar kulida tuplanmokda. Ammo axolining kup sonli katlami kundan - kunga kambagallashib, yollanma ishchi kuchi safini tuldirmokda edi. Bu jarayon ular urtasidagi ijtimoiy tengsizlikning tabora ildiz otib ketishiga olib keldi.
Garbiy Evropaning bir kator mamlakatlarida sodir bulgan xalk xarakatlari,
fukorolar urtasidagi urushlar kuchayib ketgan ana shu ijtimoiy tengsizlikka karshi chikishlar edi, deyish mumkin.
Kapitalizm mafkurasining markazida xususiy mulk va unga egalik tamoyili ustun turadi. Jamiyatda tovar – pul munosabatlari rivoj topadi. Mafkuraviy karashlar moxiyatini kapital tashkil etadi. Bu esa kup sonli axolining kambagal katlami ustidan nazoratni yanada kuchaytirilishiga olib keladi.
Garbiy Evropada vujudga kelgan kapitalistik munosabatlar gumanizm gosining keng kuloch yoyishiga zamin bulib xizmat kildi. Jamiyatdagi mavjud tartibsizliklar, ijtimoiy tengsizliklarga barxam berish, moddiy neьmatlarni odamlar urtasida teng taksimlash, inson xukuklari bilan boglik masalalarni xal etishga karatilgan goyalar Evropa mutafakkirlari karashlarida ilk sotsialistik mafkura sifatida vujudga keldi.
Sotsializm tushunchasiga jamiyat nuktai – nazaridan izox bersak, (u lotincha suz) xususiy mulk urniga ijtimoiy mulkchilikka asoslangan, jamiyat xayoti barcha soxalariga davlatning kuprok aralashuvini takozo etadigan ijtimoiy tuzum.^1.
Sotsializm mafkurasi genezisi kapitalistik munosabatlar tarkib topayotgan XVI asr oxiri XVII boshlarida, gumanizm goyalari asosida, adolat va ijtimoiy tenglik urnatish orzusi sifatida Garbiy Evropaning bir kator gumanist faylasuflarining tafakkur maxsuli, xayolot dunyosining manzarasi kurinishida vujudga keldi.
Sotsializm mafkurasining obьektiv omillari sifatida urta asr Garbiy Evropa jamiyatida ijtimoiy tengsizlik, xususiy mulk tamoyilining ustuvorligidir.
Ijtimoiy tengsizlikka barxam berish maksadida sotsialistik karashlar negizini inson xukuklari va erkinliklari bilan boglik masalalar tashkil etadi. Urta asrda davom etgan inson xak – xukuklari uchun kurash, jamiyatni islox etish yulidagi urinishlar ilk sotsializm genezisi- vujudga kelishi uchun subьektiv omil bulib xizmat kildi.
Ilk sotsializm mafkurasi usha davr jamiyatini uzgartirishga kodir emas edi. Uni xayotga tadbik etishning uzi xom xayol bulardi. Sotsializmni ijodkorlari bulmish mashxur faylasuflar xam bu xolatni anglab etgan xolda, uni utopiya tarzda yaratdilar.