Jahon siyosiy-mafkuraviy ta’limotlar fanining ob’ekti, perdmeti, maqsad va vazifalari. Reja

Sofistlar-bular (“Sofos”- donishmand “sofist”- so’zamol donishmand) ma’lum haq evaziga kishilarni turli sohalarda, jumladan, donishmandlikka o’rgatgan kishilar bo’lgan. Ularning asarlari bizgacha deyarli etib kelmagan. Ular “keksa” va “kichik” sofitlarga bo’lib o’rganiladi. Keksa sofistlarga Protagor, Gorgiy, Gippiy, Prodik, Antifant, kichik sofitlarga Fralimix, Kritiy, Alkidam, Linafron, Polemon va boshqalarni kiritish mumkin.
Sofistlar o’z qarashlarida falsafiy g’oyalar bilan birga ijtimoiy-siyosiy g’oyalarni ham ilgari surganlar. Davlat va jamiyat masalalarini yoritishda katta


<sup>1.A. O. Makovelьskiy. Demokratiki. str. 152.
2. Kadimgi va urta asr Garbiy Evropa falsafasi. T. « Shark «. 2003 y. 11 – bet.</sup>
sofistlar asosan demokratik dunyoqarash tarafdolari bo’lsa, kichik sofistlar
esa demokratik tuzum tarafdorlari bo’lish bilan birga, davlatni aristokratik va tiranik usulda boshqarish tarafdorlari ham bo’lishgan.


2- masala. Platon va Aristotel ijtimoiy-siyosiy qarashlari.
Platon -bu Aflotun, uning asl ismi Aristokl. Platon uning laqabi, “platon” keng elkali” degani. Qadimgi yunon faylasufi, olim va adibi Aflotun mil.av. 428 yilda Afinada aslzoda oilada tug’ilgan. Platonning avlodi ota tamonidan Afinaning so’ngi podshosi Kodrga, ona avlodi mashhur qonunshunos Salonga borib taqaladi.
Mil.av. 407 yilda mashhur faylasuf Suqrot bilan tanishgan va uning eng yaqin shogirdiga aylangan. U bir qator dostonlar, lirik asarlar, komediya va tragediyalar muallifi, falsafaga oid bir qator asarlari bizgacha etib kelgan. Uning siyosatga doir fikr-mulohazalari bitilgan asalari “Davlat”, “Siyosatdon”, “Qonunlar”dir. Uning umri 12 yili Afrika, Sitsiliya, Janubiy Italiya shahrlarida o’tdi. U Afinada o’z maktabini ochgan.. U sport bilan xam shug’ullanadi, keyin esa adabiyot, musiqa, haykaltaroshlik bilan mashg’ul bo’ldi.
Aflotunning siyosiy qarashlari u orzu qilgan ideal davlat tuzish g’oyasida ifodalangan. Manbaalarda keltirishicha, Aflotun ana shu davlat loyihasini amalga oshirish uchun Sitsiliyaga podsho Dionisiy huzuriga yo’l oladi. Ammo saroy ahli Aflotunni bu ezgu maqsadini amalga oshirishga yo’l bermaydilar va Dionisiyga Aflotun sizni o’rningizga qarindoshingiz Dionni podsho etib ko’tarmoqchi, degan mazmunda tushuntirishadi. Natijada Aflotun Afinaga qaytishga majbur bo’ladi. U ma’lum sabablar bilan Spartaga jo’nab ketadi.
Aflotun ijtimoiy-siyosiy qarashlari aks etgan “Davlat” asarida jamiyat haqida, uning ideal tuzumi to’g’risidagi nazariyasini o’zining markaziy ta’limoti- “g’oyalar” nazariyasi bilan bog’lab ilgari suradi.
Aflotun o’z taьlimotida davlat odamlarning moddiy ne’matlarga bo’lgan ehtiyojini qondirishlari va tashqi kuchlardan himoyalanish maqsadlarini amalga oshirish yo’lida o’zaro birlashishidan paydo bo’lgan, degan g’oyani ilgari suradi. Atrofda davom etayotgan ijtimoiy tengsizlikni ko’rib, xayolida ideal davlat-hammaning birdek manfaatlarini ifoda etuvchi jamiyat qurishni orzu qiladi. Uning nazarida davlatni tashkil etishdan maqsad, umumiy faravonlikka erishishdir.
Aflotun o’zining ideal davlatida jamiyat a’zolarini uch toifaga bo’ladi: davlatni boshqaruvchi faylasuflar, davlatni himoya qiluvchi harbiylar, jamiyatni turli moddiy ne’matlar bilan ta’minlab turuvchi dehqonlar va hunarmandlar. Har bir tabaqa vakillari o’zlariga tegishli vazifani sidqidildan bajarishlari shart. Shuningdek, Aflotun odamlar orasida o’ta boy va o’ta kambag’al kishilar bo’lishini istamaydi, ideal davlat aholisining asosiy qismini o’rtahol kishilar tashkil etishi kerak.
Davlatni boshqarish bir guruh “yaxshilar” tamonidan olib boriladi. Bu yaxshilar aqlli, bilimdon va zukko, odob-axloqli bo’lishlari kerak. Ular faqat davlat ishi bilan shug’ullanadi. Uning nazarida aristokratlar boshqargan davlat-ideal davlatdir.