Ызбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

12-МАВЗУ: УРУЃ, МЕВА ТУЗИЛИШИ ВА ТИПЛАРИ
Режа:

1. 
   Уруѓ ћаќида тушунча.
   
2. 
   Уруѓнинг тузилиши.
   
3. 
   Уруѓлардан фойдаланиш.
   
4. 
   Мева ћаќида тушунча.
   
5. 
   Меваларнинг классификацияси.
   

Адабиётлар: 1, 3.
1. Уруѓ деб ўсимликларнинг тарќалишига, кўпайишига хизмат ќилувчи генератив органга айтилади. Уруѓ уруѓ куртакда рўй берган ќўш уруѓланиш жараёнидан кейин ривожланиб ћосил бўлади. У ўзида бўлѓувчи ўсимликнинг барча ќисмларини илдиз, поя ва баргини саќлаган бўлади. Бу ќисмлар ќўш уруѓланиш жараёнидаги тухум хужайранинг оталанишидан ћосил бўлса, запас озиќ моддалар тўпланадиган эпдосперм марказий хужайранинг оталанишидан ћосил бўлади. Уруѓ пўсти уруѓкуртакдаги интегументнинг ривожланишидан ћосил бўлади.
Табиатда уруѓлар турли - тумандир. Уларнинг оѓирлиги миллиграмдан 15 кг гача бўлади (пальма).
2. Уруѓнинг шакли, ўлчами, ранги турличадир. Ћар ќандай уруѓ ќуйидаги ќисмлардан ташкил топган бўлади. Уруѓ пўсти, муртак ва запас озиќ моддалар саќланувчи ќисм. Запас озиќ моддаларнинг саќланишига ќараб уруѓларни учта гурућга ажратиш мумкин.
1. Эндоспермали уруѓлар. 2. Эндоспермасиз уруѓлар. 3. Перисперимли уруѓлар.
Эндоспермасиз уруѓларнинг тузилиши. Эндоспермасиз уруѓлар икки паллали ўсимликлар учун хос бўлиб (дуккакдошлар, мураккабгулдошлар, крестгулдошлар, гулхайридошлар, атиргулдошлар) ќуйидаги ќисмлардан ташкил топган бўлади.
1. Уруѓ пўсти. 2. Муртак. 3. Уруѓпалла
Уруѓ пўсти, уруѓ куртакдаги интегументнинг ривожланишидан ћосил бўлади. Икки паллалиларнинг уруѓ пўсти айримларида терича, айримларида парда, айримларида ёгочланган бўлади (узум).
Уруѓ пўстининг ранги оќ, ќўнѓир,, ќизил ва ќора рангларда бўлиши мумкин. Уруѓ пўстининг юзаси силлиќ ёки ѓадир - будир (нўхат) тукчали (ѓўза, терак, ќоќиўт) бўлади. Бу ўзгаришлар уруѓларнинг тарќалишига ва тупроќка жойлашиб олишга хизмат ќилади. Муртак уруѓниг асосий ќисми ћисобланади. У оталанган тухум хужайранинг ривожланишидан ћосил бўлади. Муртакда, муртак куртакчаси, муртак илдизчаси жойлашган бўлиб, унинг ривожланиши-дан баргли поя ва ўќ илдиз ћосил бўлади. Уруѓларда запас озиќ моддалар тўпланиб у ўсимликнинг биринчи барги ћисобланади.