Iymon qo'shigi

/ — akkumulatorlar haiareyasi;
2—ampermetr; J—asbob; 4— shunt; 5—rostlash reostati.

So‘ng ampermetr magnitining qisman magnitsizlantirilishi 533- modeldagi PPYa asbobida olib bori­ladi. Bunda apparat magnit may- doniga qisqa vaqt tckis kiritih olinadi va tekshirilayotgan ampermetrning ko'rsatishi etalon ampermetrning ko'rsatishiga mos kcltshi tekshi­riladi. Magnitsizlanish kuchli va rostlangan ampermetrning ko'r­satishi talabga mos kelmasa,
to'yinguncha qaytadan magnitlanadi

4.51- rasm.
Spidometrning sxemasi:
va rostlash operatsiyaiari takrorlanadi.
Ampermetrning tok o'tkazuvchi
izolatsiyasi korpusga nisbatan bir
minut davomida 220 V kuchlanishda
teshilishga bardosh bcrishi lozim.
Avtomobillaming induksion spi-
dometrlarini tekshirish va rostlash.
Bunday spidomctrlarda quyidagi
nosozliklar uchraydi: prujina 8
(4,51-rasm) tarangligi kamayadi,
natijada asbobning ko'rsatishi ortadi;
prujina uziladi, strelka 9 aylanma
harakat qiladi yoki u eng chekka
holatga taqalguncha buriladi; pod-
shipniklardagi strelka o‘qi ycmiriladi,
bu strelkani tebranishga va o'lcha-
nayotgan miqdorni kam ko'rsatishga
olib keladi; magnit 4 magnitsizlanadi,
u ham asbobning ko'rsatishini pa-
/ — yuritma valigi; 2— fitil; 3— tiqin; 4— magnit;
saytiradi.
Spidometr ko'rsatishi ning aniq-
J— magnit shunti; 6— g'altak; |jgj stendda tekshiriladi, ularda yuritma
о^—r^nafi^nit fJ™⁰¹' ⁸~ ^s.^pi_k^ral: valining aylanishlar chastotasini tekis 9—strelka; 10 — maxsus richag; . - - , , • r. j ,
//va 12— hisobiagichning о zgartinsh mumkin. Bunda tck- yuritmavaligi. shirilayotgan spidometrning ko‘r-
salishi. stendda nazorat spidomctriga nisbatan solishtiriladi. Agar uning ko'rsatishi ruxsat etilgan xatoliklar chegarasidan chiqib ketsa, spidometrlar rostlanadi. Spidometrning tezlik qismini rostlash ikki operatsiya ning bajarilishi bilan bog'liq: magnil 4 ning magnitlanish darajasini o'zgartirish; richag 10 ning holatini to'g'ri tanlash, bunda prujina 8 ning boshlang'ich tarangligi rostlanadi.
Spidometr 80 yoki 100 km/soat tczlikda rostlanadi. Bunda magnit sekin-asta magnitsizlanib. spidometrning ko'rsatishi pasayib boradi va texnik shartlarda keltirilgan ko'rsatishga mos kelmasdan qoladi.
Magnitsizlantirish maxsus apparatda yoki 553 modelidagi PPYa asbobida olib boriladi. Unda yuritma valining aylanish tezligi 20 km/soat gacha pasaytiriladi. Agar rostlanadigan va ctalon spidometrning ko'rsatishi mos keimasa, richag 10 ni aylantirib, spiral prujinaning boshlang'ich holati o'zgartiriladi.
Rostlash spidometrining ko'rsatishi stendning yuritma vali aylanish tezligiga mos kelgunga qadar davom eltiriladi.
Nazorat savollari

1. 
   Kondensatomi tekshirish ning qanday usullarini tusuntirib bering,
   
2. 
   Elektr jihozlari detallari izolatsiyasining butunligi qanday tekshi­riladi?
   

3 O'zgaruvchan tok generatorlarida g‘altak!ardagi simning uzilishi qanday aniqlanadi?

4. 
   O'zgarmas tok generatorining uyg'otish g'altagi qanday sinaladi?
   
5. 
   Yakor chulg'amidagi o'ziga xos nosozliklar nimalardan iborat?
   
6. 
   O'zgarmas tok generatorlarining kollektnri nima uchun yo'niladi?
   
7. 
   O'zgarmas tok gencrntorini lekshirishning qanday qoidalari bor?
   
8. 
   Startcrlarni sinashdan maqsad nima?
   
9. 
   Akkumulatorlar batareyasidngi asosiy nosozliklar nimalardan iborat?
   
10. 
    Akkumulatorlar batareyasi plastinkalaridagi sulfatlanishni qan­day usullarda yoqotiladi?
    
11. 
    Akkumulator bakini tekshirishning qanday usullari mavjud?
    

(4Л?)
12 Ampermetrning ko'rsatishi to'g'ri ekanligini qanday tekshirish mumkin?
Avtomobil transmissiyasi detallarini ta'mirlash

1. 
   Avtomobil transmissiyasi tipaviy detallarini ta'mirlash
   

Val va o‘qlarni ta'mirlash. AvtomuLiillarda tuzilishi, materiali va termik ishlov berish usuliga qarab turli-tunian vallar va o'qlar qo'llaniladi. Yuqori darajada yeyilishga bardoshlilikni ta’minlash uchun vallar, o'qlar, yarimo‘qlar va shunga o'xshash boshqa detallarga termik yoki kimyoviy-temiik ishlov bcriladi. Ayrim detallar 1,0—1,5 mm chuqurlikda sementatsiyalanadi, nioyda toblanadi va bo'shatiladi, bunda detal sirtining qattiqligi HRC40-62 ni tashkil qiladi.
Tarkibida 0,4% va undan ham ko'proq uglerodli po'latdan yasalgan dctallar yuqori chastotali tok (YuChT) da toblanadi va yumshatiladi.
40X po'latidan yasalgan avtomobil val lari 0,2—0,3 mm chuqurlikkacha, HRC 48-53 qattiqlikka crishish uchun sianlanadi.
Vallarda quyidagi nuqsonlar uchraydi: shponkali va shlitsali birikmalaming, o'tqazish joylarining yeyilishi, markazlashtiaivchi teshiklarning, rezbalarning shikastlanishi hamda ularning egilishi.

4.52- rasm. Shlitsalami suyuqlantirib qoplash tartibi:
/, 2, 3, 4 — suyuqlantirib qoplash tartibi; /, //, ///— bo rilamaga metalini suyuqlantirib qoplash tartibi; a, b — suyuqlantirib qoplashning boshlanishi va oxiri.
Yeyilgan vallar turli usullarda ta’mirlanadi. L) yoki bu usulning qo’llanilishi ularni ta'mirlash uchun uskunalarning mavjudligi, texnik-iqtisodiy tahlil va detallarni ta'mirlash natijalari bilan bog'liq.
Shponka o‘rindiqlarida uncha katta yeyilish bo’lmasa, nuqson qo’lda yoki dastgohlarda turli xildagi moslamalarni qo'llab ta'mirlanishi mumkin. Agregatni yig'ishda kattalashtirilgan shponkadan foydalaniladi. O'rindiqlar ancha katta yeyilgan bo‘lsa, elektr yoy bilan payvandlanadi va boshqa joydan yangi shponka o’rindig’i ochiladi.
Shponka ayni paytda tutashtiriladigan detallarni ma'lum holatda ushlab turish uchun ham xizmat qilsa, o’rindiqning holatini o’zgartirib bolmaydi.
Kengliklari bo'yicha yeyilgan sh I itsalar elektr yoy yoki tebranma yoy yordamida suyuqlantirib qoplash usulida ta’mirlanadi. Shlitsalami suyuqlantirib qoplashda ЦН-250. ОЗН-ЗОО, ОЗН- 350 elektrodlaridan foydalaniladi. Diametri 45—50 mm, shlitsasining kengligi 5—6 mm gacha bo'lgan vallarning, asosan, shlitsa ariqchalari payvandlanadi. Katta o’lchamga ega bo'lgan vallarda shlitsaning yeyilgan tomoni suyuqlantirib qoplanadi. Dctal suyuqlantirib qoplangandan so’ng valning egilishini oldini olish maqsadida qumda yoki termostatda sekin-asta sovitiladi. Bunda suyuqlantirilgan metall navbatma-navbat diametr bo’yicha qarama- qarshi tomondan quyib kelinadi.
Metalini suyuqlantirib quyish a nuqtadan, chetidan 10—15 mm qoldirib quyiladi va b nuqtada tugallanadi (4.52 -rasm). Suyuq­lantirilgan metallning 3 — 4 qatlam quyilishi suyuqlantirilgan metall chegarasida toblangan zona hosil bo’lishining oldini oladi.

Suyuqlantirib qoplangan shlitsalarga dast- gohda ishlov beriladi. Detal dastgohga suyuqlantirib qoplashdan awal qo‘yilgan belgilari bo'yicha qotirilishi lozim. Belgi detalga ishlov berishda faqat suyuqlantirib qoplangan metallni yo'nish uchun kerak.
I — shlitsali vtulka; 2— shesterna.

4.53- rasm.
Shestemaning shlitsali sirtini ta'mirlash:
Shlitsali birikmalar qo'shimcha vtulka qo'yish bilan ta'mirlanadi. Bun mg uchun detaining ichki shlitsalari tokarlik dastgohida shunday yo'nilishi kerakki, teshikning dia­metri val shlitsasi balandligidan 0,5 — 1,5 mm ga katta bo'lsin. Undan so'ng tutashtiriladigan detal o'lchami bo'yicha vtulka yo'niladi va u qizdirib valga o'tqaziladj. Vtulka tokarlik dastgohida, tashqi diametri ta'mirlanadigan detal teshigidagi taranglik hisobga olingan diametrga teng bo'lgunga qadar yo'niladi, so'ng faska yo'niladi va bir necha joyidan elektr tokida payvandlab qo'yiladi (4.53- rasm). Shlitsaga ishlov herilayotganda andaza sifatida shlitsa validan foydalaniladi.
Dumalash podshipniklarining, shcs- ternalarning, salniklarning o'tirish joylari eritib qoplash, temirlash, elektr-ishqalanish, xromlash, nikellash, metall purkash, polimer materiallar qo'llash va elektromexanik ishlov berish, ba’zan qizdirib cho'ktirish yoki kengaytirish usullari bilan ta’mirlanadi.
Ayrim hollarda vallar, vtulkalar, halqalar, bandajlar press­lab, ya’ni qo'shimcha detallar qo'yib ta’mirlanadi. Buning uchun, dastlab, val yo'niladi, undan so'ng vtulka, halqa va boshqalar presslanadi. Yo'nilgan joylarga qo'shimcha detallar o'matilganda, ular devorlarining qalinligi 3 — 6 mm dan kam bo'lmasligi lozim. Agar bu detallar o'q bo'yicha yo'nalgan yuklama qabul qilsa, tarang presslashdan tashqari, ularni qalinliklari 6—8 mm bo'lgan shtiftlar bilan qotirib qo'yish yoki elektr tokida payvandlab qo‘yish lozim.
Yuqori tozalikda ishlov berishni va mustahkam tashqi qatlamni hosil qilish uchun detal sirtida maxsus zoldir va roliklar yurgizib olish mumkin. Egilgan yoki buralgan vallar sovuqlayin yoki qizdirilgan holda to'g'rilanadi.
Uzatmalar qutisini ta’mirlashda vallar o'qlarining parallelligini va qiyshiqligini, albatta, tekshirish lozim, aks holda bu nuqsonlar shesterna tishlarining tez yeyilishiga sabab bo'ladi.
Shesternalarni ta'mirlash. Avtomobil transmissiyasi agre- gatlarining shesternalari yuqori yuklamalarda, ilashmalar qiyshiqiigida, katta miqdorda abraziv zarrachalar muhitida ishlaydi. Abraziv zarrachalarning tishlar orasidagi tirqishga zichlovchi elementlaryetarli darajada puxta presslanmaganligi. agregat karteri tashqi muhit bilan havo almashinishi paytida kirib qolishi, undan tashqari yeyilish mahsulotlarining moy bilan tish tirqishiga kirib qolishi shesterna tishlarining yeyilish jarayonini tezlashtiradi.
Tishii uzatmalar qiyshayib ishlaganda ularning ishlash sharoiti yanada og'irlashadi, ilashmaga tushadigan yuklama butun tish uzunligi bo'yicha tekis taqsimlanmaydi. Uning ayrim qismlari ma­terial mustahkamligidan yuqori bo'lgan yuklaniada ishlaydi. Ilashmaning qiyshayib ishlashi ko'p sabablarga ko'ra sodir bo'ladi. Ulardan biri shesterna gardishining gupchak uzunligiga nisbatan nosimmetrik joylashishi hisoblanadi. Shesternaiar qiyshayib ishlaganda uning vallarining noparallelligi tufayli tutashuv yuza­sidagi kuchlanish faqat qiyshaygan yoki faqat noparallel ta'sir etgandagidan ancha katta bo'ladi.
Shesternalarning asosiy nosozliklari quyidagilardan iborat: shesterna tishlarining qalinliklari bo'yicha yeyilishi; uvalanish, sinib tushish, gardish chekka yuzasi, gupchak va uning tishlarining yeyilishi, uzatmalarni almashtirish vilkasi haiqasimon ariqehasi- ning, shlitsalarning, o'tqazish teshiklarining yeyilishi, gupchak- ning darz ketishi.
Shesternaiar nosozliklarini ta'mirlash. Shesterna tishlari yeyilgan bo'lsa, lining tishii gardishi yangisiga almashtiriladi, suyuqlantirib qoplanadi, plastik deformatsiya va shu kabi usullarda ta'mirlanadi. Agar tishii gardish parchinmixlar yoki ajratish imkoniyati bo'lgan boshqa usullar bilan qotiriladigan bo'lsa, shesterna gardishini yangisiga almashtirish mumkin. Shesternyalar blokida bir shesterna gardishining tishlari singan bo'lsa, uni yaroqsizga chiqarish samarali hisoblanmaydi.
Gardish almashtirilganda parchinmixlar kcsilib, yeyilgan gardish presslab chiqarib olinadi va uning o'rniga yangi gardish presslab qo'yiladi. Bunda gupchak va gardish ariqchalari hamda chekka yuzalar to'g'ri kelishi lozim. Parchinmix kallaklari gardish va gupchak chekka yuzalariga zichlangan bo'lishi lozim. Yig'ilgan gardish va gupchakning birgalikda chetga tepishi 0,25 mm dan oshmasligi lozim.
Ayrim hollarda shesternalarning yeyilgan tishlari gaz payvand yoki elektr yoy payvand yordamida ta'mirlanadi. Sementatsiya- langan shesternalarni eritib qoplashda, uglerod miqdori yuqori bo'lgan elektrod simlaridan foydalaniladi.
Shesterna tishlarining yeyi­lishga bardoshliligini va mustah- kamligini oshirish uchun qo'­shimcha material sifatida sor- maytdan foydalanish yaxshi natija heradi. Shesterna tishlarining chetlari yeyilganda, sementatsiya qatlami charchashdan uvalanih yoki sinib ketganda sormayt eritib qoplash tavsiya etiladi. Qoplangan shesterna tishlari frezalanadi yoki elektr eroziya usulida ishlov bc­riladi. Shesterna suyuqlantirib qoplashdan oldin 850—900 *C temperaturagacha qizdirilib kuy- diriladi Shesterna tishlarini flus qatlami ostida mexanizatsiyalash- tirilgan usulda suyuqlantirib qop­lash ta’mirlashda qo'Ilaniladigan usullaming eng samaralisi hisob­lanadi. Tishlari qalinliklari bo'yi­cha yeyilgan shesternalarda, agar ularning gardishida yetarli darajadagi metall zaxirasi bo'lsa, bunday shesternalar qizdirib cho'ktirish usulida ta'mirlanadi. Buning uchun har bir turdagi shesterna uchun shtamp tayyorlanadi. Cho'ktirish usulida shesternalar bloki va yakka silindrik shesternalarni ta'mirlash mumkin, unda singan shesterna tishlari, gardish va gupchaklar darz ketmagan bo'lishi lozim.