Akkumulatorlar batareyasining zaryad rejimini nazorat qilish asboblari. Tayanch so’z va iboralar

Aim.uz

Akkumulatorlar batareyasining zaryad rejimini nazorat qilish asboblari.

Tayanch so’z va iboralar

Membrana, yonilg’I sathi, o’t oldirish shami, Uzgich taqsimlagich, teshib o’tish kuchlanishi, elektr startyor, tizim, quvvat, kontakt, kuchlaniish, transistor, drossel, termokompensatsiya, cho’lg’am, rostlagich, kengayish jarayoni, kompensatsiya, koeffisent, generator, nixrom, tolalar.

Reja:

1. 
   Akkumulatorlar batareyasi rejimini nazorat qilish
   
2. 
   Elektro-magnit tizimidagi ampermetrlar
   
3. 
   Magnetoelektrik tizimidagi ampermetrlar
   

Akkumulatorlar batareyasining zaryadlash rejimini nazorat qilish bir vaqtning o'zida generator va rele-rostlagictining texnik holatini ham nazorat qilish inikoniyatini beradi. Zaryadlash rejimirni nazorat qilish ampermetr, voltmetr

yoki signal lampa yordamida amalga oshirilishi mumkin. Ampermetr zaryadlash zanjiriga ketma-ket, ya'ni akkumulator va generatorning musbat qutblari orasiga ulanadi. Avtomobil ainpermetrlari elektromexanik asboblar turkumiga mansub

bo’lib, ularning elektromagnitli yoki magnito-elektr turlari mavjud.

Elektromagnitli yoki qo'zg'almas magnitli ampermetrlar soda tuzilishiga ega bo'lganligi sababli kengroq tatbiq topgan. Ampermetr (4.14-rasm) asos 4, doimiy magnit 3, jezdan tayyorlangan o'tkazgich I, yakorcha 5 va strelka 2 dan

iborat. Asbob zanjirida tok bo'lmaganda yakorcha 5 doimiy magnit yo'nalishi bo'ylab gorizontal holda bo'ladi va strelka ko'rsatkich shkalasining o'rtasida, ya'ni 0 belgisi ro’parasida turadi. Asos 4 va jez o'tkazgich 1 orqali tok o'ta boshlasa, uning atrofida hosil bo'lgan magnit maydon ta'sirida yakorcha 6 va u bilan birga, strelka I tok yo'nalishiga ko'ra u yoki bu tomonga og'a boshlaydi. Agar strelka o'ng tomonga og'sa zaryadlanish, chap tomonga og'sa razryadlanish jarayonini ko'rsatadi. 0’tayotgan tokning qiymati qalichalik katta bo’1sa, strelkaning burilish burchagi shunchalik ko'p bo'ladi.
0 12 П

4.13-rasm. Elektromagnetli yonilg’i sathi ko’rsatgichi.
Generator qurilmasi haydovchi kabinasidan uzoqroq joylashgan bo'lsa (masalan, ЛАЗ avtobuslari) yoki generatorlaning quvvati va o'lchanadigan tok qiymati katta bo'lgan hollarda, kesim yuzi katta bo'lgan simlarni kamroq ishlatish maqsadida, magnitoelektr tizimga mansub, qo'zg'aluvchi magnitli ampermetrlar qo'llaniladi. Bu turdagi ampermetrlarning tuzilishi logometrik ke'rsatkichlarning (4.3-rasm) tuzilishiga juda 'oxshash. Po'lat qobiq (4.15-rasm) ichida murvatlar yordamida ikkita plastmassa karkas 3 mahkamlangan. Yig'ish jarayonida karkaslar orasiga qo'zg'aluvchi, lappaksimon magnit 6 joylashtirilib, unga o'q va strelka 7 harakatini cheklagich 8 mahkam binktirilgan. Strelka o'qi podshipnik va ustki karkasning yo'naltinivchisida aylanadi. Qo'zg'allivchi magmit,cheklagich 8 bilan birgalikda karkaslar orasidagi halqasimon bo'shliqda, ustki karkasda o'yilgan yoysinion teshik doirasi bilan cheklangan burchakka burilishi mumkin. Karkasga kichkina simdan g'altak 5 o'raigail. G'altakka parallel ravishda shunt I ulangan


4.14-rasm. Elektro- niagnitli tizimdagi ampermetr.

4.15-rasm. Magnetoelektrk tizimdagi ampermetr

Po'lat qobiqning tashqi sirtiga qo'zg'almas doimiy magnit 2 o'rnatilgan. G'altakda tok bo'lmagan holda qo'zg'aluvchi 6 va qo'zg'almas 2 doimiy magnitlarning o'zaro ta'siri natijasida strelka shkalaning nol belgisi ro'parasiga turadi. G'altakdan tok o'tganda uning atrofida qo'zg'aluvchi magnit 6 rung magnit maydonga 90° burchak bilan yo'nalgan magnit maydon hosil bo'ladi. Bu ikkdla magnit maydonlarini o'zaro ta'siri natijasida qo'zg'aluvchi magnit 6 va u bilan birga strelka 7 ma'lum burchakka buriladi. G'altakdan o’tayotgan tok miqdori ortishi bilan uning atrofida hosil bo’layotgan magnit maydon ham kuchayadi va strelka yana kattaroq burchakka og'adi. G'altalcdagi tok yo'nalishining o'zgarishi (masalani, razryadlanish jarayoni) uning atrofida hosil bo’layotgan magnit oqim yo'nalishini ham o'zgarishiga o!ib keladi va strelka teskari tomonga og'adi.

Nazorat savollari

1. 
   Akkumulatorni zaryad rejimini nazorat qiluvchi asboblarning tuzilishi va ishlashini tushuntiring.
   
2. 
   Termobimetall impulsli termometrning tuzilishi va ishlashini tushuntiring.
   
3. 
   Elektro-magnit tizimidagi ampermetr nima?
   

Adabiyotlar

1. 
   G’. Maxmudav, D. Hoshimov “Avtomobil elektr va electron jihozlari” Toshkent-2003.
   
2. 
   X. Mamatov “Avtomobillar” Toshkent “O’zbekiston”-1995.
   
3. 
   Y. I. Borovskix, Y. V. Buralev “Avtomobillarning tuzilishi, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash” Toshkent “Talqin” 2005.
   
4. 
   S. Qodirov, E. Nikitin “Avtomobil va traktor dvigatellari” Toshkent “O’qituvchi” 1992.
   

5. J.R. Qulmuhammedov, E. karimov “Avtochilangar” Toshkent “Fan” 2003

Aim.uz