Исломий молия тарихи исломий ва анъанавий молиялаштириш ўртасидаги тафовут

Исломий молиявий воситалар ва исломда шерикчилик


Молиявий воситаларнинг мазмуни ва таснифи
Исломий молия-кредит муассасалари товар-пул айланмаси билан бевосита боғлиқ ва воқеликдаги активлар билан таъмин-ланган, мазмуни ва тузилишига кўра ўзига хос бир қатор воси-таларни таклиф этади.
Аввал ҳам айтиб ўтилганидек, исломий молия воситалари-нинг хусусияти қуйидаги тавсифларга асосланган: а) судхўрликнинг мавжуд эмаслиги; б) воқеликдаги қўшимча қийматнинг яратилиши; в) воқеликдаги активлар билан таъминланганлиги; г) ахлоқий-маънавий жиҳатлардан ташкил топганлиги; д) фойда ва зарарларни тақсимлаш, улушли иштирок; е) томонлар ҳар бирининг ахборотдан баравар бохабар лиги.
Исломий молия воситалари тўрт таркибий қисмлар асосида шаклланади: 1) Сотиш (байъ): мулкка ёки мулк предметига эгалик ҳуқуқини ўтказишни кўриш учун; 2) Ижара: мулкдан фойдаланиш ҳуқуқини ўтказишни кўриш учун; 3) Ҳадя (ҳиба): мулк предметини бепул (ҳақ олмай) бериш; 4) Ccуда (арияҳ): мулкдан фойдаланиш ҳуқуқини бепул (ҳақ олмай) бериш.
Исломий иқтисодий адабиётда молиявий воситаларнинг маълум белгилари бўйича турли таснифлари келтирилади.
Чет эллик олимлар Грейс ва Иқбол исломий молия восита-ларини: битимни амалга ошириш билан боғлиқ бўлган транзак-цион битимлар ва банк молиявий воситачи сифатида иштирок этадиган битимларга ажратадилар.
Ўз навбатида, малайзиялик олим Судин Хорун исломий банк тизимида ишлатиладиган беш тоифадаги воситаларни келтира-ди: биринчи тоифага фойда ва зарарларни тақсимлашга асос-ланган воситалар, иккинчисига эса олди-сотдига асосланган во-ситалар, учинчисига – йиғим ва комиссияларни ўз ичига олган воситалар киради. Тўртинчи тоифа бепул хизматларни, бешин-чиси эса – ёрдамчи хизматларни ўз ичига олган воситаларни баён этиб беради.
Исломий банклар томонидан иш-латиладиган ва халқаро стандартлар билан қатъий белгиланган асос бўлувчи воситалар қуйидагилар ҳисобланади: 1) Шерикчилик шартномаси (улушли молиялаштириш): – музораба, мушорака; 2) Савдо келишуви (қарз билан боғлиқ молиялаштириш).
Мазкур воситалар ўртасидаги тафовут активларни сотиш муд-датлари билан таърифланади: – муробаҳа, ижара, истисноъ, салам. 3) Қуйидагилар қўшимча воситалар ҳисобланади: – қарзи ҳасан (фоизсиз қарз), агентлик тўловлари (ваколат, жуъла), сукук (капитални мақсадли қимматбаҳо қоғозларга йўналтириш).