Ислом динининг вужудга келиши, унинг моҳияти ва тарқалиши

Қорахонийлар давлати. 
Қорахонийлар давлати X аср охирларида Шарқий Туркистонда туркий қабилалардан « 
Қарлуқ», « чиғил», «ягмо» қабилалари иттифоқи натижасида ташкил топди. 992 йилда бутун 
Моварауннаҳр Қорахонийлар давлати томонидан эғалланди. Асосчиси Абдулкарим Содуқ 
Буғрохон Қорахон (вафоти 956), ҳукмдорлари Хорун Ибн Мусо (992-996), Наср I (996-999), 
Иброхим (1046-1068), Арслон (1102-1180) ва бошқалар. Қорахонийлар давлати даври ўзбек 
халқининг этник шаклланиши 2 босқичига тўғри келади. Бу даврда ўзбек адабий тили ҳам ривож 
топиб, Маҳмуд Қошғарийнинг «Девони Луғотит-Турк», Юсуф Хос Ҳожибнинг «Қутадғу билиг» 
каби асарлар майдонга келди. X асрнинг иккинчи ярмида Шарқий Туркистон ва Еттисувда 
кудратли 
Қорахонийлар 
давлати вужудга келди. Бу давлат шу ерда қадимдан яшаб келаѐтган 
туркий қабилалар "Қарлуқ", "Чигил", "Яғмо" ларнинг бирлашуви натижасида ташкил топди. Бу 
давлатнинг ташкил топишида бошқа турк қабилаларидан қипчоқлар, кенжеклар, қирғизлар, ўғиз 
туркманлар ҳам катта роль ўйнадилар. 
Бу давлатча асли ўзи "яғмо" уруғидан бўлган Сатук Абдулкарим ~~ Қорахон асос солди. 

---

Сатук Абдулкарим Қорахон "Буғрохон"; 
("Буғро" 
сўзи "Яғмо" уруғида қўш ўркачли туя 
маъносини билдиради)унвонини олган.
Сатук Буғрохон 955 йилда вафот этгач, давлатни унинг ворислари: Хорун ибн Мусо (992-
996), Наср Т (996-999) Иброҳим (1046-1068) ва бошқалар бошқаради. Унинг ворислари даврида 
бутун Марказий Тянь-шань ва Еттисув Қорахонийлар томонидан эгалланди. Улар 990 йилдан 
бошлаб Мовароуннаҳрни эгаллаш ва у ерда ўз ҳукмронлигини ўрнатиш учун кураш бошладилар. 
Дастлаб Фарғона ерларини, Сайрамни эгаллаб, 992 йилда Сомонийлар пойтахти Бухорога юриш 
қилади. Кармана шаҳри яқинида бўлган жангда Сомонийлар ҳукмдори Нуҳ II мағлубиятга 
учрайди. Қорахоний подшо Наср Бухорони эгаллайди. 1005 йилда Қорахонийлар бутун 
Мовароуннаҳрни эгаллагач, улар давлатининг ҳудуди Хитойдан Амударѐгача бўлган жойларга 
чўзилган эди. Бу давлатларнинг пойтахти Боласағун бўлсада, Қорахоний ҳукмдорлар кўпроқ 
иккинчи пойтахт-Қашқарда яшаганлар, чунки бу ер диний ва маданий марказ бўлган. 
Қорахонийлар даврида Ўрта Осиѐ халқлари ҳаѐтида бир қатор ижтимоий-сиѐсий, 
иқтисодий ўзгаришлар содир бўлди. Қорахонийлар бу ҳудудларни эгаллагач, сомонийлар 
давридаги ҳокимиятнинг марказлашган бошқарувини тугатдилар. Ҳамма ерлар қорахонийлар 
оиласининг шахсий мулкига аЙлантирилди ва бошқарув маҳаллий-ҳудуд тарзида амалга оширила 
бошланди, Бош хон "Тамғачхон" деб аталиб, у Қашқар шаҳрида туриб ҳокимиятни бошқарди. 
Жойларда майда феодал эгаликларда ҳокимиятни бошқараѐтган илоқхонларга ката хуқуқлар 
бериб қўйилди. Бундан фойдаланган илоқхонлар ўзлари марказга бўйсунмаган ҳолда ҳокимият 
бошкарувига интилар эдилар. Айниқса, Моварауннаҳрда} (Самарқандда) ҳукмронлик қилаѐтган 
Илоқхоннинг обрў-эътибори катта эди. 
Қорахоний тамғачхонлар Мовароуннаҳрда танга пулларни зарб этганлар, уларнинг 
даврида ислом давлат дини даражасига кўтарилди. 
Қорахонийлар даврида ҳам худди сомонийлар сингари мусулмон руҳонийларига катта 
имтиѐзлар берилган эди. 
Қорахонийлар даврида аҳолининг асосий машғулоти деҳқончилик, чорвачилик, 
ҳунармандчилик, савдо-сотиқдан лборат эди. 
Қорахонийлар давлатида йирик ер эгаларининг ери тортиб олиниб, ўзларининг асли 
касби чорвадор бўлган амалдорлари, лашкарбошиларига бўлиб берилган эди. Бу ерга эга 
бўлганларнинг деҳқончиликдан хабарлари йўқлиги туфайли деҳкончилик воҳалари тугаб, улар 
яйловларга айланди. 
Қорахонийлар даврида ҳам сомонийлар давридагидек шаҳарлардаги ҳаѐт тараққий қилди, 
ҳунармандчилик, савдо-сотиқ ривож топиб, мамлакат ҳаѐти сезиларли даражада юксалди. 
Бироқ қукмдор сулолалар ўртасида бўладиган ички кураш ва зиддиятлар корахонийлар 
сулоласини ҳам четлаб ўтмади. Натижада.хонлик иккига: Ғарбий хонлик (маркази Бухоро) ва 
Шарқий хонликка (маркази Боласағун) бўлиниб кетди. Ғарбий хонлик ҳудудларига Мовароуннаҳр 
ва Фарғонанинг Шарқий қисми Еттисув ва Қашқар ерлари кирар эди. 
Қорахоний ҳукмдорларнинг ўзаро курашлари, уларнинг ўз қўшнилари Ғазнавийлар ва 
Салжуқийлар билан олиб борган урушлари бу давлатни ҳолдан тойдирди. Натижада , 
қорахонийлар 1130 йилда салжуқийлар ҳукмдори Султон Санжарга тобе бўлиб қолди. 1211 йилда 
эса Хоразмшоқ Аловитдин Муҳаммад Қорахонийлар сулоласини бутунлай бархам топтирди.