Ислом динининг вужудга келиши, унинг моҳияти ва тарқалиши

 
эгаллаб, ўз 
давлатини ҳар тарафлама кучайтирди. Халифа Исмоил Сомоний
 
давлатини тан олди. Шундай 
қилиб, IX аср охирларда Моварауннаҳр араб ҳалифалигига қарамликдаи батамом озод бўлди. 
Исмоил Сомоний марказлашган давлатга асос солди, уни бошқарувида эътиборга сазовор 
тизим яратди. Сомонийлар давлатида олий сиѐсий ҳокимият амир-хорас (соҳиб хорас) қўлида 
бўлган. Марказий бошқарма 10 та девондан иборат бўлиб, улардан ташқари мамлакатни 

---

бошқаришда вакил деган лавозим ҳам бўлган. Бу вазифадаги шахс бутун хўжалик ишларини 
бажариб, обрўси катта бўлган. 
10 девоннинг ичида энг асосийси вазир девони бўлган. У бутун бошқариш 
маҳкамаларини идора этган. Шаҳарни раис идора этган. Раисни ҳукмдорнинг ўзи тайинлаган. 
Сомонийлар давлатида, мухтасиб деган лавозим бўлиб, бу вазифани бажарувчи киши 
савдогарларни тарози-тошлари, сотаѐтган маҳсулотларини сифатини назорат қилган. 
Давлатда бош диндор "Устоз" деган ном билан юритилган. Ундан кейинги киши 
"Хатиб"
 
дейилган. Хатиб масжитда асосий диний ўкишларни бажарган. 
Сомонийлар давлатида турк ғуломларидан махсус гвардиялар тузилган. Улар устидан 
раҳбарлик қиладиган ҳарбий бошлиқ "ҳожиб" дейилган. Сомонийлар халқ билаи яқинлашишга, 
маҳаллий урф-одатларни тиклашга катта эътибор бердилар. Шунинг учун ҳам улар халқ ўртасида 
анча ҳурмат=. эътиборга эга бўлдилар. 
Сомонийлар даврида ерга эгаликнинг 3 тури бўлган. 
Давлат 
ерлари. 
Бу 
ерлардан 
олинадиган 
даромад 
давлат 
хазинасига 
тушган. Бу ерларда қишлоқ жамоасига уюшган деҳқонлар яшаган. 
Шахсий ерлар. Улар ҳукмрон сулолага карашли ерлар, юқори диний ва 
ҳарбий амалдорлар, савдогарлар ерлари ҳисоблаиган. 
Вақф ерлари. 
Сомонийлар давлатида асосан турк ғуломларидан тузилган амирнинг шахсий гвардияси 
катта роль уйнаган. Сомонийлар (ҳукмдорлар) исломни тарғиб қилишга мусулмон 
диндорларининг мавқеини кўтаришга катта эътибор берган. Сомонийлар даврида Бухоро 
исломнинг диний маркази ва таянчи бўлган. Норшахий Бухорони "Исломнинг гумбази" деб 
атаган. Бироқ Исмоил Сомонийнинг авлодлари Аҳмад, Наср, Нуҳ, Абдумаликлар ҳукмронликлари 
даврида сомонийлар давлатидаги ўзаро ички курашлар, низолар давлатни ҳар томонлама ҳолдан 
тойдириб, уни инқирозга учратди. Бу давлат 1005 йилда турк-қорахонийлари зарбаси остида 
бутунлай кулади.