Инсоний фаолият мотивлари ва ижтимоий йўналтирувчи омиллари.
Гелен, Плеснер ва Ротакер Инсоний фаолият мотивлари:эҳтиёжлар, интилишлар, мақсадлар.
Эҳтиёжлар структураси. Мазмун мақсаднинг муайян типи сифатида.
Геллен инсон ва социум хақида. Ижтимоий нормалар ва ижтимоий қадриятлар.
А. Геллен қарашларида Урф-одатлар, ҳуқуқ, ахлоқ..
М. Ландман руҳ эркинлиги хақида. эркинлиги... Эркинлик ва масъулият
Хенгстенберг ижодида Эркинлик танлов сифатида. Эркинлик фожияси
Хаммер индивидуал мухаббат хақида.
О. Маркварднинг компенсатор инсон хақидаги ғоялари.
Ф. Герхардтнинг инсон фаолиятининг омиллари хақидаги қарашлари.
Инсоний фаолият мотивлари ва ижтимоий йўналтирувчи мотивлари немис фалсафий антропологиясининг вакиллари бўлган А. Геллен,, Г. Плеснер, Рот Хакер ва Ландман қарашларида ёритилган.
А.Геленнинг фалсафий-биологик антропологияси. Инсон «тўлиқ бўлмаган» мавжудот сифатида. Инсон хаётининг онгсиз хаётий соҳасини устунлиги хамда Ницшенинг инсонни «якунланмаган хайвон» сифатидаги қараши А.Гелен (1904-1976) фалсафий антропологиясининг таянч нуқтаси бўлди. Гелен таълимотида биологик ҳусусиятлар устуворлик қилади. У дастлаб инсоннинг табиий (хайвоний) инстинктларини, бу инстинктларнинг инсоннинг хаётий фаол харакатига таъсирини ўрганади. Гелен инсон билан хайвон ўртасидаги фарқни, улар биологик тузилишини солиштириш асосида кўрсатиб беради. Гелен Шелернинг хаёт билан руҳ дуализмидан воз кечади, лекин маънавий руҳиятни фақат инсонга хос ҳусусият эканлигини тан олади. Маънавият, Гелен фикрича, хаётдан ташқаридаги бошланғич эмас, балки инсон табиатининг реал хаётий имкониятидир.
Гелен таълимотининг асосий тезиси бу инсонни биологик тўлиқ бўлмаган мавжудот сифатида талқин қилишдир. Чунки инсон ўзининг хайвоний -биологик тузилишида инстинктлар билан қуролланмаган, «якунланмаган», «мустаҳкамланмаган». Биологик чалаяримлик инсон мавжудлигини, унинг дунёга очиқлигини аниқлаб беради. Хайвонот олами муайян муҳитга, ўз худудига қатъий боғлангандир. Инсон бўлса муайян муҳитга муқим боғланмаган, унда мослашиш қобилияти бор, у ўзгарувчандир. Биологик чала яримлик ва очиқлик инсон дунёсининг, инсон борлигининг асосий, аниқловчи ҳусусиятларидан бирини ташкил қилади. Хайвонот дунёсидан ажралиб қолиб инсон, ўз тақдирини ўзи хал қиладиган бўлди. Ўзини сақлаб қолиш учун у янги шарт-шароитларни, муҳитни, ўз хаёти учун зарур бўлган омилларни яратишга мажбур бўлади. Жумладан, ўзини хам ўзгартириб, ўзи яратган сунъий муҳитда истиқомат қилади. Шундай қилиб, биологик жиҳатдан мослашмаган «чала ярим» инсоннинг фаол мавжудот эканлигини Гелен ўз тезиси орқали асослаб берди.
Шундай қилиб, Геленнинг антропология таълимотига биноан, табиат инсонни «инсоний» қилиб яратди, унга хайвоний инстинктларни бермади. Бу ерда Гелен инсонга фақат бир ёқлама ёндашди. Гелен ўз таълимотини эмпиризмга асосланган таълимот, деб атайди. У ўз тадқиқотларидан умумий фан назариясига оид хулосалар чиқармайди. У кўпгина ҳодисаларни ўрганади, муносабатларни очиб беришга харакат қилади.
Умуман олганда, инсоннинг конкрет ҳусусиятлари ва уни умумфалсафий маънода тушуниш бу фалсафий антропологиянинг ҳусусиятларидан биридир.
Do'stlaringiz bilan baham: |