Injenerlik konstruksiyalari 5340700 «Gidrotexnika qurilishi

Yassi po‘lat zulfinlarning asosiy to‘sinlari odatda rigellar deb ataladi. Ular zulfinlarning eng asosiy yuk ko„taruvchi elementlari hisoblanadi. Rigellar zulfin o„rnatiladigan suv yo„lining kengligiga va suvning chuqurligiga qarab prokat to„sinlar (kichik oraliqli zulfinlarda), yig„ma to„sinlar va ayrim hollarda esa panjarasimon konstruktsiyalar - fermalar ko„rinishida loyihalanishi mumkin.

Rigellarning hisoblash sxemasi teng taqsimlangan yuklar ta’siridagi bir oraliqli sharnirli qotirilgan to„sinlar yoki fermalar ko„rinishida qabul qilinadi (7.18, a-rasm).

Yassi po„lat zulfinlarda rigellar zulfinning balandligi bo„yicha gidrostatik bosim ta’sirida teng yuklanganlik sharti bo„yicha joylashtiriladi. Bunda har bir rigelga ta’sir etadigan teng taqsimlangan yuk miqdori quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi: yuza joylashgan zulfinlar uchun q = 0,25 - r_s ' H², kN/m (7.32)

suvga to„liq botibgan zulfinlar uchun

q = 0 , 25 -r_s-h- (2H - h ₁), kN/m (7.33)


117





Yassi po„lat zulfinlarning rigellarini konstruktsiyalash va hisoblashda, ularning
belbog‘larini bir vaqtning o„zida zulfinlarning bo„ylama bog„lam fermalari uchun
belbog„ vazifasini o‘tashini ham e’tiborga olish kerak.

Suvning bosimining kuchi F_s ta’sirida rigellarning 1 va 3 yuklangan belbog„lari
siqilishga va qarama-qarshi tomonidagi 2 va 4 belbog„lari esa cho„zilishga ishlaydi
(7.18, b-rasm).

Shuningdek, zulfinning xususiy og„irlik kuchi F_og‘ ta’sirida rigellarning 1 va 2
belbog„lari siquvchi kuchlarni, 3 va 4 belbog„lari esa cho„zuvchi kuchlarni qabul

qiladi.





^c)


bi


b i





h


h


^ef


b

16. 
    rasm. Yassi zulfin rigеllarini hisoblash chizmasi.
    

5


Bunda tashqari yuqori rigelning siqilishga ishlaydigan 1 belbog„i hamda quyi

rigelning cho„zilishga ishlaydigan 4 belbog„lari rigellarning xususiy og„irlik kuchlari

ta’sirida qo„shimcha ravishda yuklansa, ularning 2 va 3 belbog„laridagi zyriqishlar

esa biroz kamayadi. Lekin, shunga qaramay ikkala rigelning belbog„lari birdek

loyihalanadi. Faqat rigellarning kesimlarini belgilashda zulfinning xususiy og„irlik

118



kuchi F_zo ni e’tiborga olib, asosiy yuk, ya’ni suvning gidrostatik bosim kuchi F_s taxminan 10 % ga oshirib qabul qilinadi.

Rigellarning ko„ndalang kesimlari yig„ma to„sin singari loyihalanganligi uchun ularning hisobi, ya’ni barcha o„lchamlarini aniqlash va ularning mustahkamligini tekshirish yig„ma po„lat to„sinlarni hisoblash kabi amalga oshiriladi. Faqat hisoblashlarda rigellarning yuklangan belbog„larini ularga yopishib turgan qoplamaning ma’lum bir qismi bilan birga ishlashi e’tiborga olinishi kerak (7.18,c- rasm). Bunda qoplama bo„lakchasining uchlari rigelning yuqori belbog„i chetlaridan ikki tomonga b_± masofaga chiqib turadi deb qabul qilinadi va uning qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi:

b[ = 0,6 5 ■ t_q ■ ^E /Ru, m (7.34)

Gigelning yuklangan belbog„ining natijaviy ko„ndalang kesim yuzasi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Ayub = (tq + ^i) ■ b_± + 1,3 ■ t\ ■ ^E /Ru , m² (7.35)

Rigelning ko„ndalang kesimi yig„ma to„sin shaklida qabul qilinsa, rigel tokchasining pastki qirrasi va suv o„tish yo„lining ostona tekisligi orasidagi a burchagi aniqlanadi (7.4-rasm). Agar, a burchagining qiymati 30° dan kichik bo„lsa zulfinning ko„tarish jarayonida pastki rigelning ostki qismida vakuum hosil bo„ladi va zulfinni suvdan ko„tarish uchun katta kuch talab etiladi. Shuning uchun ham bunday hollarda, ya’ni a < 30⁰ bo„lsa, rigel devorining mualliq o„qi bo„yicha bir nechta maxsus teshiklar qo„yiladi. Bunda teshik yuzalarining yig„indisi rigel devorini yuzasining 20% dank am bo„lmasligi kerak (7.4-rasm). Ushbu konstruktiv chora- tadbirlar ko„rilgan zulfinlarni ko„tarib tushirish ancha oson amalga oshiriladi va ular oxista harakatlanadi. Rigellari po„lat fermalardan iborat bo„lgan zulfinlarda rigellarni hisoblash po„lat fermalarni konstruktsiyalash va hisoblash qoidalari asosida amalga oshiriladi. Faqat bunda fermaning yuklangan belbog„i qoplamaning ma’lum bir qismi bilan birgalikda ishlaydi deb qaraladi va shu bois ham u nomarkaziy siqilishga ishlaydi deb hisoblanadi. Rigellarning po„lat fermalarini konstruktsiyalashda rigellarning oraliq masofasi, soni va ular orasidagi masofalar e’tiborga olinishi kerak.


119





Shunga qarab rigel fermalarining panjaralar tizimi va ularga uzviy bog„liq bo„lgan bo„ylama bog„lam fermalarining panjaralar tizimi loyihalanadi.