Injenerlik konstruksiyalari 5340700 «Gidrotexnika qurilishi

7.3. Zulfinga ta’sir etadigan yuklar.


Zulfinlardan foydalanishda har bir zulfinning turiga, uning joylashuviga va konstruktsiyasiga bog„liq holda ularga turli xildagi yuklar ta’sir etadi.

Zulfinlarga ta’sir etishi mumkin bo„lgan barcha ta’sirlarni va yuklarni umumlashtirib ularni quyidagi turlarga bo„lish mumkin:

• 
  zulfinning xususiy og„irlik kuchi;
  
• 
  suvning gidrostatik, gidrodinamik, filtratsiya va to„lqin bosimlari;
  
• 
  cho„kindilar bosimi;
  
• 
  muzning bosimi;
  
• 
  shamolning bosimi;
  
• 
  seysmik ta’sirlar;
  
• 
  reaktiv kuchlar (ishqalanish, bog„lanish va h.k.);
  
• 
  inertsiya kuchlari;
  
• 
  zulfinlarni montaj qilish, sinash va ta’mirlash jarayonidagi yuklar;
  
• 
  zulfinlarni tinch holatida yoki ularni xarakatlarish jarayonida siqilib qolishidan yuzaga keladigan kuchlar va h.k.
  

Gidrotexnika inshootlarining mexanik uskunalarini, shu jumladan zulfinlarni hisoblashda asosiy yuklar va maxsus yuklarning birgalikdagi ta’siri inobatga olinadi va bunda yuklarning birgalikdagi ta’sirini ifodalovchi koeffitsientlar kiritilishi kerak.

Zulfinlarni loyihalashda yuqorida sanab o„tilgan asosiy va maxsus yuklarning ta’sirini etarli darajada inobatga olish uchun har bir zulfinning turi uchun turli xildagi hisoblash chizmalarini tuzish talab etiladi:

• 
  zulfin inshoot ostonasiga tayangan holatda;
  
• 
  zulfin to„liq ko„tarilgan holatda;
  
• 
  zulfinning ostonadan ko„tarilish va ostonaga tushish holatida;
  
• 
  gidrodinamik bosimni hisobga olgan holdagi bir necha oraliq holatlarida;
  
• 
  montaj holatida, bunda zulfinning ayrim qismlariga ta’sir etadigan yuklar uning ishlatish davrida ta’sir etadigan yuklardan bir muncha katta bo„ladigan holatlarda.
  

101





Zulfinga ta’sir etadigan yuklarning qiymatlari asosan gidrostatika, gidromexanika qonunlari va boshqa me’yoriy hujjatlar (QMQ, SHNQ va h.k.) asosida hisoblab topiladi.

Zulfinlarni hisoblashda asosiy yuk sifatida suvning gidrostatik bosimi qabul qilinadi. Yuza va chuqur joylashgan yassi hamda segmentli zulfinlar uchun gidrostatik bosim epyuralari 7.11-rasmda ko„rsatilgan.

Ushbu rasmda faqat yuqori befdan ta’sir etadigan gidrostatik bosimning sxemalari keltirilgan. Bunda yuklarni zulfinning balandligi bo„yicha taqsimlanishi aks ettirilgan. Hisoblashlarda zulfinning uzunligi bo„yicha yuklar teng taqsimlangan deb qabul qilinadi.

Yassi zulfinlar sirtining bir birlik yuzasiga ta’sir etadigan suvning gidrostatik bosimi suvning chuqurligi H ga to„g„ri proportsional bo„lib, uning qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi:


bu yerda y_s - suvning solishtirma og„irligi (y_s = 1 0 кV/m ³ ); H- yuqori befdagi suvning chuqurligi, m.

Zulfinga suv bosimi ta’sir kuchning (yukning) hisobiy qiymati quyida-gi formula orqali aniqlanadi:


bu yerda -£_w- zulfinning yuklangan oraliq masofasi, m, uningqiymati (7.16) formuladan aniqlanadi.

Gidrostatik bosim ta’sirida birlik yuzaga teng ta’sir etuvchisi kuchlar-ni quyidagi formulalar yordamida aniqlash mumkin:


P_s = y_s ■ H kPa


(7.1)





(7.2)

• 
  yuza joylashgan zulfinlar uchun kPa
  
• 
  chuqur joylashgan zulfinlar uchun
  

(7.3)


F_yu = 0 ,5 ■ y_s ■ ( 2 H - h_x) ■ h! ■ kPa


(7.4)


Teng ta’sir etuvchi kuchlarning vaziyati z quyidagicha aniqlanadi:

• 
  yuza joylashgan zulfinlar uchun , m
  

(7.5)


102



chuqur joylashgan zulfinlar uchun z