Қилиниши натижасида ноқулай иқтисодий аҳволга тушиб қолиниши ёки инқирозгаюзтутилиши

шароитларданкелибчиқади:
а)танлаш усулинингқўлланилиши.Маълумки,биттатекширувдоирасида
барча заҳираларни ёппасига текширишнинг имкони йўқ,аммо заҳиралар
тўғрисидаги ҳисоб ёзувлари уларнингҳақиқатдаги қолдиқларига яққол мос
келмаган ҳолларда барча товар-
моддий заҳиралар текширувдан ўтказилиши
зарур;
б)аудиторнингзаҳираларсақланадиганбарчажойлардабирвақтнингўзида
иштирокэтаолмаслиги;
в)назоратамалларинингхусусиятлари-такроранҳисобгаолиш,тасодифан
ёкиатайлабҳисобгаолинмаганқийматликларйўқлигигаишончҳосилқилиш
зарур.Назоратучун ўтказилган текширувлар қийматликларни жамлаш тўғри
амалгаоширилганлигигаишончҳосилқилишимкониниберади;
г)инвентаризацияқилинадиганқийматликларнингхусусиятлари(
масалан,
фермалардапичанғарами,элеватордагидонуюмиваҳ.к.)
.Бундайҳолларда
аудитор махсус ўлчаш, баҳолаш усулларидан фойдаланиб, бу вақтда
заҳираларнинг бир қисми ўлчанади ва сўнгра уларнинг умумий миқдори
аниқланади.
Бундайтекширувнатижаларинингтўғрилигиуларнибухгалтерияҳисобива
омборҳисобимаълумотларибилансолиштиришорқалиамалгаоширилади.
Айрим турдаги заҳиралар мавжудлигини оддий ҳисоб-
китоб йўли билан
текширишмумкинэмас.Масалан,ишлабчиқаришжараёниузлуксизкечадиган-
қайтаишлаш,саноатишлабчиқаришикабиларда.Бундайҳолдааудиторички
назорат амалларига таяниши, ҳамда бундай моддий қийматликларни
инвентаризация қилиш учун мижозрухсати билан экспертлар жалб қилиши
мумкин.
Айримҳоллардабирқаторсабабларгакўраинвентаризацияўтказишимкони
бўлмайди.Масалан,аудитўтказиш учуншартноматузиш пайтига,йилохирида
мижозтомониданинвентаризацияўтказибқўйилганваунитакроранўтказишдан
боштортсаёкиинвентаризацияўтказишжудақимматбўлганҳолларда.Буҳолда
аудитор математик методларни қўллаши мумкин.Улар маълум даражадаги
эҳтимолбиланзаҳиралармиқдоринибаҳолашгаимконберади.Шундайҳолат
юзагакелишимумкинки,мижозёппасигаинвентаризацияўтказишниистайди,
аммо аудиторнингилтимосига кўра товар-
моддий заҳираларнингбир қисми
инвентаризацияқилинади.
Инвентаризацияишлариякунланиб,тегишлитарздарасмийлаштирилгандан
сўнгинвентаризациямаълумотлари билан бухгалтерияҳисоби маълумотлари
таққосланиб,тафовутлараниқланишилозим.Буиш таққослаш қайдномалари
тузишйўлибиланамалгаоширилади.
Агар инвентаризация натижасида мавжуд бойликлар қолдиқларининг
бухгалтерия ҳисоби маълумотларидан фарқ қилиши аниқланса, аудитор
расмийлаштирилганрўйхатнитаққослаш қайдномаситузиш учунбухгалтерияга
топширади.
Таққослаш қайдномалари фақат ҳисобга олиш маълумотларидан фарқ
қилганлиги аниқланган моддий бойликларбўйичатузилади.Уларни аудитор,
бош бухгалтер ва моддий жавобгар шахсимзолайди.Агар камомадлар ёки
ошиқчаликлараниқланса,моддийжавобгаршахсбуҳақдаёзматушунтириш
беради.Бойликларнингтабиийкамайишиданортиқкамомадиайбдорҳисобига

---

ёзилади,ошиқчачиққанбойликларэсакирим қилинади.Биртекшириладиган
давричидабирмоддий жавобгаршахсгатегишли бирхил номдаги моддий
бойликлар қайта хиллаш (
навларга ажратиш) натижасида аниқланган
ошиқчаликларвакамомадларнингўзароўрниниқоплашгаистиснотариқасида
рухсатберилади.Моддийбойликларнингтабиийкамайиш меъёриданортиқча
камомадларивабузилишданйўқотишларианиқайбдорлариномаълум бўлган
ҳоллардакорхонадаромадиҳисобиданқопланади.
Таққослаш қайдномасинимазкуркорхонабухгалтерияситузсаҳамаудитор